ျမန္မာနိူင္ငံ

ျမန္မာႏိုင္ငံေခၚ တရားဝင္အားျဖင့္ ျပည္ေထာင္စုသမၼတျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္သည္  အေရွ႕ေတာင္‌အာရွ၏ ပင္မကုန္းေျမေပၚတြင္ ပထဝီ အၾကီးမားဆုံးေသာ တိုင္းျပည္  ျဖစ္သည္။ ၁၉၄၈ ခုနွစ္ ဇန္နဝါရီ ၄ ရ​က္တြင္ ဂရိတ္ျဗိတိန္ႏိုင္ငံထံမွ ( အဂၤလိပ္လို "Burma"  အျဖစ္ႏွင့္) ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္အျဖစ္ လြတ္လပ္ေရးကို ရရွိခဲ့သည္။  ေနာက္ပိုင္းတြင္ ျပည္ေထာင္စုဆိုရွယ္လစ္သမၼတျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္အျဖစ္ ၁၉၇၄ ခုနွစ္  ဇန္နဝါရီ ၄ ရက္တြင္လည္းေကာင္း၊ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္အျဖစ္ ၁၉၈၈ ခုနွစ္  စက္တင္ဘာ ၂၃ ရက္တြင္လည္းေကာင္း၊ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္အျဖစ္ ၁၉၈၉  ခုနွစ္ ဇြန္ ၁၈ ရက္တြင္လည္းေကာင္း အမည္မ်ားေၿပာင္းလဲခဲ့သည္။ အာဏာရစစ္အစိုးရအား  အသိအမွတ္ မျပဳေသာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားက ဘားမား (ဗမာ "Burma") ဟုသာ  အသိအမွတ္ျပဳခံခဲ့ရျပီး ေျမာက္ဘက္တြင္ တရုတ္ျပည္သူ႔သမၼတႏိုင္ငံ၊ အေရွ႕ဘက္တြင္  ေလာ(လာအို)ႏိုင္ငံ၊ အေရွ႕ေတာင္ဘက္တြင္ ထိုင္းႏိုင္ငံ၊ အေနာက္ဘက္တြင္  ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံ၊ အေနာက္ေျမာက္ အရပ္တြင္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၊ ေတာင္ဘက္တြင္  ကပၸလီပင္လယ္ႏွင့္ အေနာက္ေတာင္ဘက္တြင္ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္ တို႔ျဖင့္  ထိစပ္လ်က္ရွိသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ ပတ္လည္အနားသား၏ သုံးပုံတစ္ပုံ ၁၉၃ဝ ကီလိုမီတာ  (၁၁၉၉ မိုင္) မွာ တစ္ဆက္တည္းေသာ ကမ္းရိုးတန္းအျဖစ္ေတြ႔ရွိနိုင္သည္။ ေခတ္သစ္ကာလအခ်ိန္မ်ားတြင္ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ကြဲျပားျခားနားေသာလူဦးေရ ၄င္း၏ႏိုင္ငံေရး၊  သမိုင္းေၾကာင္းႏွင့္ လူသားအရင္းျမစ္မ်ားအား အဓိကအခန္းမ်ားမွ ေဖာ္ေဆာင္လ်က္ရွိသည္။  ၁၉၉၂ ခုနွစ္က အာဏာရယူခဲ့ေသာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွဴးၾကီးသန္းေရႊ ဦးေဆာင္သည့္ ႏိုင္ငံေတာ္  ေအးခ်မ္းသာယာေရးႏွင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးေကာင္စီ၏ တင္းၾကပ္စြာ ထိန္းခ်ဳပ္ထားမႈေအာက္တြင္  ရွိေနခဲ့သည္။ ၁၉၄၈ ခုနွစ္အထိ ျဗိတိသွ်အင္ပါယာ ေအာက္တြင္ ရပ္တည္ခဲ့ေသာ  ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ယေန႔အခ်ိန္ထိ လူမ်ိဳးေရးတင္းမာမႈႏွင့္ အာဏာသိမ္းရန္  ၾကိဳးစားအားထုတ္မႈမ်ားကို ဆက္လက္ရင္ဆိုင္ရလ်က္ရွိသည္။ အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံမ်ား၏  လႊမ္းမိုးမႈ နက္ရိႈင္းစြာခံရသည့္ မိမိ၏ ယဥ္ေက်းမႈတြင္ ထူးျခားသည့္ ဗုဒၶယဥ္ေက်းမႈႏွင့္  တိုင္းရင္းသားဓေလ့မ်ား မေပ်ာက္ကြက္ေအာင္ ယေန႔တုိင္ ထိမ္းသိမ္းလ်က္ရွိသည္။ သမိုင္း ပုဂံေခတ္မတိုင္မွီျမန္မာႏိုင္ငံ အာရွ တိုက္ ဆိုင္ရာ ဘာသာေ၀ါ ဟာရ ပညာရွင္ မ်ား က ျမန္မာလူမ်ိဳး မ်ားသည္ အေရွ  ့ တိဗက္ ဘာသာ ေ၀ါ ဟာရ အုပ္စု ၀င္လူမ်ိဳး တမ်ိဳးျဖစ္ သည္ ဟု  အတည္ျပဳထားၾကသည္။ တရုတ္ မွတ္တမ္းေဟာင္း မ်ား ၏ အဆို အရ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ား  သည္ တရုတ္ျပည္ အေနာက္ ေျမာက္ ကန္ဆူ နယ္ တြင္ ေနထိုင္ၾကသည္။ တ ရုတ္ က  ဖိသျဖင့္ တိဗက္ ကုန္းျမင့္ ေဒသ တ၀ိုက္ သို ့ေျပာင္းသြားၾကသည္။ တိဗက္တို ့ က ေမာင္းထုတ္ သျဖင့္ ယူူနန္နယ္ သို ့ေျပာင္းၾက သည္။ ထို အခ်ိန္ တြင္ ယူနန္  နယ္ တြင္ အင္အား ႀကီးမား လာသည့္ ထိုင္းရွမ္းမ်ားသည္ျပည္နယ္ႀကီး ၆ ခုကို နန္ခ်ိဳ ႏိုင္ငံ  အျဖစ္ ပထမဆံုး သိမ္းသြင္း ေနသည့္ ကာလ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာလူမ်ိဳး မ်ားသည္ ယူနန္နယ္  တြင္ နန္ခ်ိဳ ထိုင္း ရွမ္း မ်ား ႏွင့္ ႏွစ္ အတန္ၾကာ ေန ထိုင္ လာ ခဲ့ၾက သည္ ဟု ယူ ဆ ရ သည္။  တရုတ္ ရာဇ၀င္ ဆရာ ႀကီး ဖန္ခ်ံဳ ၏ မွတ္ တမ္း ၌ ၄င္းတို ့၏ အႀကီး အကဲ အား မင္း ဟု  ေခၚ ေ၀ၚ ေၾကာင္း ထိုင္း ရွမ္း မ်ား က ေစာမင္း ဟု ေခၚ ေ၀ၚ ေၾကာင္း ေရးသား ထား သည္  ယင္း သို ့နန္္ခ်ိဳ ထိုင္း ရွမ္း မ်ား ၏ လက္ ေအာက္ တြင္ ေန ထိုင္ ရာမွ ထိုင္းရွမ္း တို ့၏  ဖိႏွိပ္မွဳ  အား မခံႏိုင္ သ ျဖင့္ ျမန္မာ ႏိုင္ငံ တြင္း သို ့၀င္ ေရာက္လာၾကသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ သမိုင္း ႏွင့္  ပတ္သက္ ၍ အၾကား အျမင္မ်ား သည့္သမိုင္းဆရာ ေဂၚဒြင္လုစ္ ၏ အဆိုအရ  ျမန္မာမ်ားသည္ ေရွးဦး စြာ ေက်ာက္ဆည္နယ္ သို ့၀င္ ေရာက္ လာၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံ  အလယ္ပိုင္း သို ့ျပန႔္ ႏွံ႔သြားသည္ ဟု ဆိုသည္။ ျမန္မာတို ့ရာစုႏွစ္ အ နည္းငယ္ အတြင္း  အေျခ စိုက္ ႏိုင္ျခင္း မွာ ျမန္မာ တို ့၏ အစြန္း အစ အျပင္ ထို အခ်ိန္ကာလ တြင္ နန္ခ်ိဳ  ထိုင္းရွမ္း တု႔ိ ၏ တိုက္ ခိုက္ ဖ်က္ဆီးျခင္း ကို ခံလိုက္ရၿပီး ၊ တိုင္းပ်က္ျပည္ပ်က္ ႏွင့္  အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ပ်က္သုဥ္းယံုသာ မကကုန္ထုတ္ လုပ္ငန္း မ်ားပါ ပ်က္ ျပားၿပီး ရပ္တည္ရာ မရ  ကစင့္ ကလ်ား ျဖစ္ေနသည့္ ပ်ဴ လူမ်ိဳး မ်ား ႏွင့္ ေရာ ေထြး ေန ထိုင္ရာ မွ ရာစုႏွစ္  အနည္းငယ္ ခန္ ့အတြင္း ပ်ဴ လူမ်ိဳး မ်ား ႏွင့္ ေသြးေရာေႏွာ သြားႀကၿပီး လူမ်ိဳး ႀကီး ႏွစ္မ်ိဳး  ေပါင္း စပ္ လိုက္ၾကသၿဖင့္ စိုက္ပ်ိဳးေရး ၊ ကုန္ထုတ္လုပ္ငန္းမ်ား ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ၊  ကာကြယ္ေရး၊ ယဥ္ေက်းမွဳ စသည္ ျဖင့္ အစစ အရာရာ တိုးတက္ဖြံ ့ျဖိဳးလာၿပီး ကိုးရာစု ႏွင့္  ဆယ္ရာစုခန္ ့ေလာက္တြင္ ျမန္မာ ႏိုင္ငံအလယ္ပိုင္း ေဒသ အား စည္းလံုးသိမ္းသြင္းၿပီး  ပုဂံျပည္ ႏွင့္ ပုဂံမင္းဆက္ ကို စတင္ တည္ ေထာင္ေလသည္။ (မသက္ဇင္) ပုဂံေခတ္ ေအဒီ ၇ ရာစုမွ စ၍ ဧရာဝတီ ျမစ္ဝွမ္းကို အေျခခံကာ ဗမာ လူမ်ိဳးမ်ား စတင္ခဲ့သည္။  ခရစ္ႏွစ္  ၈၄၉ မွ စ၍ ပုဂံကို ဗဟုိျပဳကာ ႏိုင္ငံငယ္မ်ား ထူေထာင္ခဲ့ၾကသည္။ အေနာ္ရထာ (၁၀၄၄ -  ၁၀၇၇) မင္းႀကီးက ပထမ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ကို တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ အေနာ္ရထာ  မင္းႀကီးသည္ သထံုကို ၁၀၅၇ တြင္ တိုက္ခိုက္ ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး မြန္တို႔ထံမွ ပိဋကတ္ သံုးပံုကို  ပုဂံသို႔ ပင့္ေဆာင္ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္မွ စ၍ ဗုဒၶဘာသာသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္  ျပန္႔ပြားစည္ပင္ခဲ့သည္။ အေနာ္ရထာ မင္းႀကီးေနာက္ နန္းတက္ေသာ က်န္စစ္သား  လက္ထက္တြင္ ဗမာစာ ကို မြန္စာအား အေျခခံ၍ တည္ထြင္ေရးသား ခဲ့ၾကသည္။  ပုဂံေခတ္တြင္ ေစတီ၊ ပုထိုးေပါင္း မ်ားစြာကို တည္ထား ကိုးကြယ္ခဲ့ၾကသည္။ (၁၃) ရာစုတြင္  ပုဂံ၏ အင္အားမ်ား စတင္ယုတ္ေလ်ာ့လာၿပီး မြန္ဂိုဘုရင္ ကူဗလိုင္ခန္က ၁၂၇၇ တြင္  ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္းကို စတင္ သိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ ၁၂၈၇ တြင္ ပုဂံၿမိဳ႕ကို သိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ ပုဂံေခတ္ ပ်က္သုဥ္းၿပီး ေနာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ပုဂံ ေခတ္ ပ်က္္သုဥ္း ၿပီး ေနာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေဘးပတ္၀န္းက်င္ အေနအထား မ်ား  ကို သမိုင္း၀င္ အ ေထာက္ အ ထား မ်ား အရ ေလ့လာ ၾကည့္ လၽွင္ တရုတ္ ျပည္  ယူနန္နယ္ ရွိ ရွမ္း ထိုင္း မ်ား ၏ နန္ခ်ိဳ ႏိုင္ငံအား တာတာ ဘုရင္ ကုဗေလခန္ က  ၀င္ေရာက္ တိုက္ခိုက္ သိမ္းပိုက္ လိုက္သျဖင့္ နန္ခ်ိုဳ ထိုင္း ရွမ္းမ်ား သည္ အေရွ႔  ေတာင္ ပိုင္း ေဒ သမ်ား ျဖစ္ သည့္ အာသံ ျမန္မာ ႏွင့္ အင္ဒို ခ်ိဳင္းနား ေဒသမ်ားဆီ  သို႔ တိုးေ၀ွ ့ျပန္ ့ႏွံ႔ လ်က္ ျမန္ မာ ႏိုင္ ငံေဘး ပတ္၀န္း က်င္ တြင္ အဟံုး ဇင္းမယ္  လင္းဇင္း ေသာကၠတဲ ယိုးဒယား ႏိုင္ ငံ မ်ား ကို ထူေထာင္ လ်က္ရွိ သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ  အေရွ႔ွ ဘက္ တလႊား တြင္ အင္အားႀကီးမား သည့္ တရုတ္ႏိုင္ငံ ႀကီးကို ဥ ေရ ာပ  တိုက္  အေရ႔ွွ ပိုင္း ႏွင့္ အာရွ တိုက္ အလယ္ပိုင္း တခုလံုး ကို ေအာင္ႏိုင္ ခဲ့သည့္ တာတာ တို႔  သည္ သိမ္း ပိုက္ အုပ္ ခ်ဳပ္ လ်က္္ ရွိသည္။အိ ႏ ၵိယႏိုင္ငံေျမာက္ဘက္တလႊားႏွင့္ဘဂၤလားနယ္မ်ားတြင္ မူဆလင္ႏိုင္ငံမ်ား  ထူေထာင္လ်က္ရွိသည္။ အင္ဒို ခ်ိဳင္းနား ေဒသ ဘက္ တြင္ အင္အား ႀကီးမား သည့္ ကေမၺာဒီးယား ႏိုင္ငံံေတာ္  ႀကီး သည္ ထိုင္း ရွမ္း မ်ား ၏ဝင္ ေရာက္ တိုက္ခိုက္ျခင္း ကို ခံရသျဖင့္ အင္အား  ဆုတ္ယုတ္လ်က္ရွိသည္။ သီဟိုႏိုင္ငံသည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ေတာင္ ပိုင္း ခ်ိဳလာ  မင္းဆက္မ်ား ၏ လက္ေအာက္ခံဘ၀ မွ လြတ္ ေျမာက္ လ်က္ ရွွိ သည္  ပုဂံေခတ္မတိုင္မွီ က ထက္ အထူးျခားဆံုး ျဖစ္ရပ္မွာ ယူနန္နယ္ ရွိ ထိုင္းရွမ္းတို႔ ၏  နန္ခ်ိဳႏိုင္္ငံ ပ်က္္စီး သြားၿပီး ေနာက္အေရွ႔ ေတာင္ပိုင္းေဒသ မ်ား သို႔ အလံုးအရင္းႏွင့္  ၀င္ေရာက္္လာၾကသည္။ ငွင္းတို႔ အနက္ အင္ဒို ခ်ိဳင္းနား ေဒသဘက္ တြင္ ကေမၺာဒီးယားႏိုင္ငံ ပ်က္စီးၿပီး ေနာက္  သကၠရာဇ္ ၁၃၅၀ ခု ႏွစ္ တြင္ အာယုဒၶယၿမိဳ႔ေတာ္ကို ဗဟိုျပဳ၍ မဲနန္္ျမစ္  ဝွမ္းေဒသတဝိုက္တြင္ အင္အားၾကီးမားသည့္ ယိုးဒယား ႏိုင္ငံအား ထူ ေထာင္လိုက္ျခင္းသည္  အထူးျခားဆံုးသမိုင္းဝင္အျဖစ္အပ်က္ႀကီး တရပ္ပင္ျဖစ္သည္။ တဖန္ သမိုင္းဝင္ အေထာက္အထား မ်ားျဖင့္ ပုဂံေခတ္ ပ်က္သုဥ္းသြားၿပီး ေနာက္ပိုင္း  ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္း သို႔ ေလ႔ လာႀကည္႔လွ်င္ ေျမာက္ပိုင္း ေမာရွမ္းမ်ား သည္ သီေပါ သိႏၷီ  မိုးမိတ္ ဗန္းေမာ္ မိုးေကာင္း မိုးညွင္း ကေလး ေသာင္ သြပ္ ခန္းတီး အရပ္ေဒသမ်ား တြင္  ရွမ္းေစာ္ဘြားမ်ား ၏ အာဏာပိုင္ထူေထာင္လ်က္ငွင္း။ ျမန္မာ ႏိုင္ငံ ေတာင္ ဘက္  တလႊားတြင္ ငွင္း ျမန္မာႏိုင္ငံအလယ္ပိုင္းအရပ္ေဒသရွိ ရွမ္းမ်ားသည္ ငွင္း ျပည္ နယ္ အ ႀကီး  အ ကဲ မ်ား ျဖင့္ စည္းလံုးညီညႊတ္ျခင္းမရွိပဲ တနယ္တမင္း စိုးစံအုပ္ခ်ဳပ္လ်က္ရွိသည္ ။ျမန္မာႏိုင္ငံ အလယ္ပိုင္း ဧရာ ဝ တီႏွင့္ စစ္ေတာင္းျမစ္ဝွမ္း အရပ္ေဒသမ်ားတြင္  ျမန္မာလူမ်ိဳး မ်ားသည္ တနယ္တမင္း တဗိုလ္ႏွင္႔တဗိုလ္ တိုက္ခိုက္ လ်က္ရွိသည္။ ရခိုင္ ကမ္းရိုး တန္း ေဒသတဝိုက္ တြင္ ရခိုင္လူမ်ိဳး အႀကီးအကဲမ်ား ႏွင္႔မင္းမ်ားသည္  ျမန္မာႏိုင္ငံံျပည္မ ႏွင္႔လံုးဝ အဆက္အသြယ္ျပတ္ လ်က္ မိမိတို႔ဘာသာမိမိတို႔  သီးျခားကင္းလြတ္ေနထိုင္လ်က္ ရွိသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေတာင္ ဘက္  ဧရာဝတီျမစ္ဝကၽြန္းေပၚေဒသ ႏွင္႔ တနသၤာရီ ကမ္းရိုးတန္းေဒသမ်ား တြင္ မြန္ လူ မ်ိဳးမ်ား  ႏွင္႔အႀကီး အကဲ မ်ားသည္ ပုုဂံ မင္း ဆက္ မ်ား အား ေထာင္ ထားျခားနား ကာ တနယ္  တမင္း ထူ ေထာင္ လ်က္ ရွိသည္ ကို ေယ ဘူယ်ေတြ႔ရသည္။ က်န္ အခ်က္တခ်က္သည္  ကား ပ်ဴလူမ်ိဳး မ်ားသည္ လူမ်ိဳး တမ်ိဳးအျဖစ္ မွ လံုး ဝ ေပ်ာက္ ကြယ္ သြားျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ က်မ္းကိုး ရွမ္းလူမ်ိဳးမ်ားအေၾကာင္း။ ေဒါ့ဗ္ ရွမ္းေခတ္။ ဂ်ီအီးဟာဗီ ။ပန္း။ ေဟာလ္။ ရခိုင္ရာဇ၀င္ ။ ေအာင္သာဦး အေရွ႕ေတာင္အာရွရာဇ၀င္၊ ေဟာ-၁၉၅၅ ၿမန္မာရာဇ၀င္ (ဟာေဗး ၁၉၂၅) မိတ္ဆိနာ-ေခတ္ဦးဖုနန္-ဖန္-ပ်ဴ ႏွင့္ရခိုင္ယိုးဒယားသင္းဂ်ာနယ္။ ေရွးေဟာင္းၿမန္မာေခတ္ဦး ပုဂံ နယူးေယာက္။ ေဂ်ေဂ်ေအာ္စတင္။ -၁၉၆၉ လုစ္ မဟာ ၿမန္မာရာဇ၀င္ေတာ္္ၾကီး ( ဦးကုလား )မွန္နန္းရာဇ၀င္ သံုးတြဲ မူရင္း ရင္းျမစ္ အင္း၀ေခတ္(၁၃၆၄-၁၅၂၇/၁၅၅၅) ပုဂံေခတ္ေနာက္တြင္ ျမန္မာတို႔၏ ရပ္တည္မႈကို ဆက္လက္တည္ေထာင္ေပးသည့္  အင္း၀ေခတ္ကို သတိုးမင္းဖ်ားက စတင္တည္ေထာင္သည္။ အင္း၀ၿမိဳ႕ကို တည္ေဆာက္ကာ  နန္းျမိဳ႕အျဖစ္စတင္ အသံုးျပဳသည့္အတြက္ ထိုေခတ္ကို အင္း၀ေခတ္ဟု ေခၚၾကသည္။  ထိုေခတ္အတြင္း ေအာက္အရပ္မွ မြန္တို႔ႏွင့္ရင္ဆိုင္ကာ နာမည္ေက်ာ္ အင္း၀-ဟံသာ၀တီ  အႏွစ္ေလးဆယ္စစ္ကို တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကသည္။ မင္းႀကီးစြာေစာ္ကဲေနာက္ နန္းတက္သည့္  ဆင္ျဖဴရွင္တရဖ်ား ၊ ဘုရင္မင္းေခါင္ တို႔လက္ထက္မ်ားအထိတိုင္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ရသည့္  စစ္ပြဲျဖစ္ေပသည္။ ထိုမင္းမ်ားေနာက္ နန္းတက္သည့္ မင္းမ်ားလက္ထက္တြင္လည္း  တိုင္းျပည္ေအးခ်မ္းေရးကို လိုလားစြာ ေဆာင္ရြက္ၾကသည္မရွိသေလာက္ နည္းပါးသျဖင့္  အခ်ိန္ၾကာသည္ ႏွင့္အမွ် အင္အားဆုတ္ယုတ္လာၿပီး ေနာက္ဆံုးတြင္ လက္ေအာက္ခံ  ပေဒသရာဇ္မ်ားႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္းမွရွမ္းေစာ္ဘြားမ်ား အင္အားႀကီးလာသည္။  ေနာက္ဆံုးမင္းျဖစ္သည့္ ေရႊနန္းေက်ာ့ရွင္နရပတိ လက္ထက္တြင္ ရွမ္းေစာ္ဘြား မိုးညွင္းစလံု  ႏွင့္  သား သိုဟန္ဘြားတို႔က အင္း၀ကို တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္လိုက္ၾကသည္။ ေတာင္ငူ -ဟံသာဝတီေခတ္ (၁၃၅၁ - ၁၅၉၉) တပင္ေရႊထီး (၁၃၅၁ - ၁၅၅၁)က တစ္စစီ ျဖစ္ေနေသာ ႏိုင္ငံငယ္ေလးမ်ားကို စုစည္း၍  ေတာင္ငူထီးနန္းကို စတင္ တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ တပင္ေရႊထီးေနာက္ ထီးနန္းဆက္ခံေသာ  ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီး လက္ထက္တြင္ အထက္ျမန္မာျပည္ ၊ မဏိပူရ ၊ ရွမ္း ၊ ခ်င္းမိုင္ ၊  အယုဒၶယ ႏွင့္ လင္ဇင္း တို႔ကို တိုက္ခိုက္ ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး အေရွ႕ေတာင္အာရွ ၏ နယ္ေျမ  အမ်ားအျပားကို လက္ေအာက္သို႔ ေရာက္ရွိေစခဲ့သည္။ ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီး ၁၅၈၁  ခုႏွစ္တြင္ နတ္ရြာစံၿပီၤးေနာက္ နန္းတက္သည့္သားေတာ္ ငါးဆူဒါယကာ  နႏၵဘုရင္လက္ထက္တြင္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ညံ့ဖ်င္းသည့္အျပင္ စစ္ကိုသာလိုလိုလားလားႏွင့္  မျပတ္တမ္း တိုက္သည့္အတြက္ ေတာင္ငူဘုရင္ခံ ကိုးသိန္းသခင္ မင္းရဲသီဟသူ  (နတ္သွ်င္ေနာင္၏ခမည္းေတာ္)မွ စတင္ ပုန္ကန္ျပီးေနာက္ ဟံသာဝတီကိုသိမ္းယူကာ  နႏၵဘုရင္ကို ေတာင္ငူသို႕ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္သြားရာမွ ဒုတိယ  ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံၾကီးမွာ အခ်ိန္တို အတြင္း ျပိဳကြဲခဲ့ရသည္။ ေညာင္ရမ္းေခတ္(၁၅၉၆-၁၇၅၂) ေနာက္ ဘုရင့္ေနာင္၏ မထင္မရွားသားေတာ္တစ္ပါးျဖစ္သည့္ ေညာင္ရမ္းစားရွင္သစၥာက  မဟာသီဟသူရဘြဲ႔ျဖင့္ ေညာင္ရမ္းမင္းဆက္ကို ထူေထာင္ခဲ့ျပီး တိုင္းျပည္ကို  ျပန္လည္ထူေထာင္ရန္ၾကိဳးပမ္းေသာ္လည္း ယခင္ကဲ့သို႕ႀကီးပြားစည္ပင္ျခင္းကို  ျပန္မေရာက္ႏိုင္ေတာ့ေပ။ အယုဒၶယမွ ထိုင္းတို႔သည္ ၁၅၉၃ တြင္ တနသၤာရီကို၄င္း ၊  ေပၚတူဂီ ေၾကးစားတို႔ပါ၀င္သည့္ ရခိုင္တို႔သည္ ၁၅၉၉ တြင္ ပဲခူးကို၄င္း ထိပါး  တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကသည္။ ေပၚတူဂီ စစ္သား ဖိလစ္ဒီဘရစ္တို (ငဇင္ကာ ေခၚ ဇင္ကာကူ) သည္  ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ အဓိက ဆိပ္ကမ္းျဖစ္သည့္ သန္လ်င္ကို သိမ္းပိုက္ခဲ့ရာ  ေညာင္ရမ္းမင္းဆက္၏ ဒုတိယမင္းျဖစ္သည့္ အေနာက္ဖက္လြန္မင္း (၁၆၀၅ - ၁၆၂၈) က  ၁၆၁၁ ခုႏွစ္တြင္ တိုက္ခိုက္ ႏိွမ္ႏွင္းခဲ့ရသည္။  ေညာင္ရမ္းေခတ္ေနာက္ပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ရာသီဥတုေဖာက္ျပန္ျခင္းႏွင့္  ဘုရင္မ်ားအရည္အေသြးႏွိမ့္ပါးျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ဇင္းမယ္ေဒသကို လက္လြတ္ဆံုးရွံဴးရသလို၊  မဏိပူရမွ ကသည္းမ်ား၏ က်ဴးေက်ာ္မႈကိုလည္း ခံရသည္။ ေနာက္ဆံုး  မဟာဓမၼရာဇာဓိပတိလက္ထက္တြင္ ဟံသာ၀တီမွ ပုန္ကန္သည္ကို မႏွိမ္ႏွင္းႏိုင္ေတာ့သည့္  စစ္ရွံဴးကာ ေညာင္ရမ္းမင္းဆက္ျပတ္ျပီး ေညာင္ရမ္းေခတ္လည္းကုန္ဆံုးသြားေလသည္။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္ (၁၇၅၂ - ၁၈၈၅) အေလာင္းဘုရား (၁၇၅၂ - ၁၇၆၀) က ၁၇၅၂ ခုႏွစ္တြင္ ေရႊဘိုကို အေျခခံ၍ ကုန္းေဘာင္  မင္းဆက္ကို တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ဘႀကီးေတာ္ဘုရား (၁၈၁၉-၁၈၃၇) လက္ထက္တြင္  ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲ (၁၈၂၄ - ၁၈၂၆) ျဖစ္ပြားၿပီး အာသံ ၊ မဏိပူရ ၊ ရခိုင္ႏွင့္  တနသၤာရီ တို႔ကို အဂၤလိပ္ အေရွ႕အိႏိၵယ ကုမၸဏီလက္သို႕ ေပးအပ္ခဲ့ရသည္။ ပထမ  အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲ တြင္ စစ္သူႀကီး မဟာဗႏၶဳလမွာ ထင္ရွားခဲ့သည္။ ပုဂံမင္း  လက္ထက္တြင္ ဒုတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲ ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး ဧရာဝတီ ၊ ရန္ကုန္ ႏွင့္ ပဲခူးတို႔ကို  အဂၤလိပ္တို႔ လက္သို႔ ေပးအပ္ခဲ့ရၿပီး ေအာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံ တစ္ခုလံုး ဆံုးရႈံးခဲ့ရသည္။ ဒုတိယ  အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲသည္ (၃)လသာ ၾကာျမင့္ခဲ့သည္။ သီေပါမင္း (၁၈၇၈-၁၈၈၅)  လက္ထက္တြင္ တတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲ ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး ျမန္မာတို႔၏ အခ်ဳပ္အျခာ  အာဏာ ဆံုးရႈံးခဲ့ရသည္။ သီေပါမင္းႏွင့္ မိသားစုမ်ားအား အဂၤလိပ္တို႔က အိႏၵိယသို႔  ေခၚေဆာင္သြားခဲ့သည္။ ၁၈၈၆ ဇန္န၀ါရီ (၁) ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံအား  အိႏၵိယ၏ျပည္နယ္တစ္ခုအေနျဖင့္ ျဗိတိသွ်အင္ပါယာအတြင္းသို႔ သြပ္သြင္းလိုက္ေၾကာင္း  အဂၤလိပ္တို႔က ေၾကျငာခဲ့သည္။ တတိယ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲ ၿပီးေနာက္ ျမန္မာ့ နန္းစဥ္  ရတနာႏွင့္ အဖိုးတန္ပစၥည္း အမ်ားအျပား အဂၤလိပ္တို႔ သိမ္းပိုက္ယူငင္ ခဲ့ၾကရာ သမိုင္းတြင္  ထင္ရွားလွသည့္ ပတၱျမား ငေမာက္‎လည္းပါ၀င္ခဲ့ျပီး ယခုတိုင္ မည္သည့္ေနရာတြင္  ေရာက္ရွိေနမွန္း မသိရေပ။ ေရွးရာဇဝင္လာ ျမန္မာတိုင္းၾကီး ၃-ရပ္ျမန္မာ့ရာဇဝင္က်မ္းမ်ား၌ ထင္ရွားေသာ တိုင္းႀကီး ၃- တိုင္းကုိ ပုိင္းျခား ေရတြက္ ေဖာ္ျပခဲ့ဖူးသည္။ ယင္းတို႔မွာ (၁) သုနာပရႏၱတိုင္း - ဧရာဝတီျမစ္ လက်္ာ ဖက္ကမ္းရွိ နယ္ပယ္ဌာနမ်ားကို ေခၚသည္၊  တစ္နည္း - စကု, စလင္း, ေဖါင္းလင္းစေသာ ျပည္ႀကီးတို႕တည္ရာ ဧရာ၀တီျမစ္  အေနာက္ဖက္ ေတာင္ဖက္အရပ္ေဒသမ်ားကို ေခၚဆိုသည္၊ (၂) တမၺဒီပတိုင္း- ဧရာဝတီျမစ္၏ လက္ဝဲဖက္ကမ္းရွိ နယ္ပယ္ဌာနမ်ားကို ေခၚသည္၊  တစ္နည္း- ပုဂံ, ပင္းယ, အင္းဝ, မႏၲေလး စေသာ ျပည္ႀကီးတို႕တည္ရာ ဧရာဝတီျမစ္၏  အေရွ့ဖက္ေဒသကို ေခၚဆိုသည္၊ (၃) ကေမၺာဇတိုင္း- အေရွ႕ရိုးမ တေလွ်ာက္ကို ေခၚသည္၊ တစ္နည္း- ရွမ္းနယ္မ်ားကို  ေခၚဆိုသည္။ ထို႕ျပင္ ဗမာမ်ားႏွင့္ စစ္ျပိဳင္ျပဳခဲ့ၾကသည့္ မြန္တို႕အေျခခ်ခဲ့ရာ  ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံကိုလည္း ရာမညတိုင္းဟုေခၚခဲ့ၾကပါသည္။ ရာမညတိုင္းကို မြန္သံုးရပ္ဟုဆိုကာ အေနာက္ဖက္ ပုသိမ္(ကုသိမ္) ၃၂ ျမိဳ႕ ၊ ဟံသာ၀တီ(ပဲခူး)  ၃၂ ျမိဳ႕ ႏွင့္ မုတၱမ ၃၂ ျမိဳ႕ ဟုခြဲျခားသတ္မွတ္သည္။ လယ္တြင္း ကိုးခ႐ိုင္စပါးမ်ားစြာ ထြက္၍ ေရွးေခတ္ ျမန္မာရာဇဝင္၌ ထင္ရွားေသာ  ခရိုင္နယ္မ်ား၊ ပန္းေလာင္းျမစ္၏ မွီရာ (၁) ေစာလွၿမိဳ႕နယ္၊ (၂) ပင္လယ္နယ္၊ (၃)  ျမစ္သားနယ္၊ (၄) ပ်ဥ္းမနားနယ္တို႔ျဖစ္၍၊ ေဇာ္ဂ်ီျမစ္၏ မွီရာ၊ (၅) ေျမာင္လွနယ္၊ (၆)  ျမင္းခံုတိုင္နယ္၊ (၇) မကၡရာနယ္၊ (၈) ပနံနယ္၊ (၉) ျမင္စိုင္းၿမိဳ႕နယ္ ခရိုင္တို႔ ျဖစ္ေလသည္။ ၿဗိတိသွ်ကိုလိုနီေခတ္(၁၈၈၆-၁၉၄၈) ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ အဂၤလိပ္ျမန္မာ စစ္ပြဲ သံုးႀကိမ္ အၿပီး၁၈၈၆တြင္ ၿဗိတိသွ်အင္ပါယာ  အတြင္း  သြတ္သြင္းခံခဲ့ ရၿပီး၊ ၿဗိတိသွ်ပုိင္အိႏၵိယ၏ ျပည္နယ္ႀကီးအျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္း ခံခဲ့ရသည္။  ၁၉၃၇ခုႏွစ္ အေရာက္တြင္ ၿဗိတိသွ်အိႏၵိယမွ ခြဲထုတ္ခါ သီးျခားကိုလိုနီ အျဖစ္  ထပ္မံသတ္မွတ္ ခံရသည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔သည္ လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရး၊  ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရးႏွင့္ အျခား လုပ္ငန္းမ်ား တိုးတက္ေစရန္ အိႏၵိယ ႏွင့္ တရုတ္ လူမ်ိဳး  အမ်ားအျပား ေခၚသြင္းလာခဲ့ရာ မၾကာမီပင္ ၿမိဳ႕ျပေဒသ မ်ား၌ ျမန္မာမ်ားအစား ၄င္းတို႔က  ေနရာဝင္ယူလာၾကသည္။ ၿဗိတိသွ်ကိုလိုနီေခတ္တြင္ ရထားလမ္းမ်ား၊ ေက်ာင္းမ်ား  အမ်ားအျပား ေဆာက္လုပ္ခဲ့သည္သာမက နာမည္ဆိုးႏွင့္ ေက်ာ္ၾကားေသာ အင္းစိန္ေထာင္  အပါအဝင္ ေထာင္မ်ားစြာတုိ႔ကိုလည္း ေဆာက္လုပ္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၀ခုႏွစ္ မ်ားတစ္ေလွ်ာက္  ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရး အမ်ိဳးသားေရး လႈပ္ရွားမႈမ်ား အမ်ားအျပား  ေပၚေပါက္ခဲ့ျပီး မၾကာခဏ အၾကမ္းဖက္ ႏွိမ္နင္းခံရေလ့ ရွိသည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔၏  ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ ဗုဒၶ ဘာသာ အေပၚ မထီမဲ့ျမင္ ျပဳမႈမ်ားသည္ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရး  စိတ္ဓာတ္မ်ား ျမစ္ဖ်ားခံရာ ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၃၇ခုႏွစ္ ဧျပီ၁ရက္ေန႔တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံအား ၿဗိတိသွ်-အိႏၵိယမွ တရားဝင္ခြဲထုတ္ခဲ့သည္။  အဆိုပါ ခြဲေရး-တြဲေရး ကိစၥသည္ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ား အၾကား စိတ္ဝမ္းကြဲ ေစခဲ့ျပီး  လြတ္လပ္ေရးရၿပီးကာလ လက္နက္ကိုင္ေတာခို မႈမ်ားေပၚေပါက္ေစရသည့္  အေျခခံအေၾကာင္းရင္းမ်ားတြင္ ပါဝင္သည္ဟုဆိုၾကသည္။ ၁၉၄၀ခုႏွစ္မ်ားတြင္  သခင္ေအာင္ဆန္း ႏွင့္ရဲေဘာ္သံုးက်ိပ္တို႕ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံတြင္ စစ္ပညာသင္ၾကားကာ  ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး တပ္မေတာ္(ဘီအိုင္ေအ) ကိုဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ ဒုတိယကမာၻစစ္  အတြင္းတြင္ ဂ်ပန္ႏွင့္ ဘီအိုင္ေအ တပ္မ်ား၏ ထုိးစစ္ဆင္မႈေၾကာင့္ ၿဗိတိသွ်တို႔ အိႏၵိယသုိ႔  ဆုတ္ခြါခဲ့ရသည္။ ထိုစဥ္က ျမန္မာအမ်ားစုမွာ ဂ်ပန္တို႔ႏွင့္ ပူးေပါင္းခဲ့ၾကေသာ္လည္း ခ်င္း၊  ကခ်င္စသည့္ တိုင္းရင္းသားအခ်ိဳ႕မွာ ျဗိတိသွ်-ဘားမား စစ္တပ္တြင္ ဝင္ေရာက္  အမႈထမ္းခဲ့ၾကသည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔ ျမန္မာ့ေျမေပၚ မွဆုတ္ခြါအျပီးတြင္ ဘားမားရိုင္ဖယ္  တပ္ရင္းမွာ ခ်င္းဒစ္ အထူးတပ္ဖြဲ႔တြင္ ပါဝင္လာကာ အေမရိကန္-ကခ်င္ရိန္းဂ်ား တပ္ရင္း  မွာလည္း ဂ်ပန္ တုိ႔အား တန္ျပန္ ထိုးစစ္ဆင္ေန ခဲ့ၾကသည္။ ၁၉၄၂မွ  ၁၉၄၄ထိ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း ဦးေဆာင္ေသာ ဘီအိုင္ေအ ႏွင့္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတပ္မေတာ္  တို႕ ဂ်ပန္တို႔ႏွင့္ ပူးေပါင္း တိုက္ပြဲဝင္ ခဲ့ေသာ္လည္း ၁၉၄၅ခုႏွစ္တြင္ မဟာမိတ္တပ္မ်ားႏွင့္  ပူးေပါင္းကာ ဂ်ပန္တို႔အား ျပန္လည္ေတာ္လွန္ခဲ့ၾကသည္။ ၁၉၄၇ခုႏွစ္ အေရာက္တြင္  ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ ၾကားျဖတ္အစိုးရ အဖြဲ႔၊ ဒုတိယဥကၠ႒ ျဖစ္လာျပီး  ဇူလိုင္၁၉ရက္ေန႔တြင္ သူ၏ဝန္ၾကီးမ်ားႏွင့္အတူ နယ္ခ်ဲ႕လက္ပါးေစ တို႔၏ လုပ္ၾကံျခင္း  ခံခဲ့ရသည္။ တိုင္းႀကီးကိုးတိုင္း (ဖ.ဆ.ပ.လ ေခတ္)ႏုိင္ငံေတာ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး လြယ္ကူေစရန္  လြတ္လပ္ေရးရျပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ တိုင္းၾကီး ၉-တိုင္း၊ ၉-ဌာနခြဲကာ တိုင္းမင္းႀကီးမ်ားကို  ခန္႕ထားေလသည္။ ယင္းတို႔မွာ - (၁) ခ်င္းဝိေသသတိုင္း- ခ်င္းေတာင္, ရခိုင္ေတာင္တန္းနယ္မ်ား ပါဝင္၍ ဖါလံၿမိဳ႕တြင္ရံုး စိုက္သည္၊ (၂) ေကာ္သူေလး အထူးတိုင္း-သံလြင္ခရိုင္ အပါအဝင္ ဖါပြန္ၿမိဳ႕၌ ရံုးစိုက္သည္၊ (၃) တနသၤာရီတိုင္း- ေတာင္ငူ, သထံု, ေမာ္လၿမိဳင္,ထားဝယ္, ၿမိတ္ခရိုင္တို႕ပါဝင္သည္၊ (၄) ဧရာဝတီတိုင္း-ပုသိမ္,ဟသၤတ,ေျမာင္းျမ,မအူပင္,ဖ်ာပံုခရိုင္တို႕ပါဝင္သည္၊ (၆) ပဲခူးတိုင္း-ပဲခူး,အင္းစိန္,သာယာဝတီ,ျပည္,ရန္ကုန္ခရိုင္တို႕ပါဝင္သည္၊ (၇) မေကြးတိုင္း-မေကြး,သရက္,မင္းဘူး,ပခုကၠဴ,ကန္ပလက္ခရိုင္တို့ ပါဝင္သည္၊ (၈) မႏၱေလးတိုင္း-မႏၱေလး, ေက်ာက္ဆည္, ရမည္းသင္း, မိတၳိလာ, ျမင္းၿခံခရိုင္တို  ့ ပါဝင္သည္ (၉) စစ္ကိုင္းတိုင္း-စစ္ကိုင္း,ေရႊဘို,ကသာ,ေမာ္လိုက္,မံုရြာ, ခရိုင္တို႕ ပါဝင္သည္။ (လြတ္လပ္ေရး ဖ-ဆ-ပ-လ ေခတ္မွ) တိုင္းႏွင့္ ျပည္နယ္ ၁၄-ခု(မ.ဆ.လ ေခတ္(၁၉၇၄)မွ ၂၀၁၀ ထိ) (၁) ရန္ကုန္တိုင္း- တိုင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၂) ပဲခူးတိုင္း- တိုင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ပဲခူးၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၃) ဧရာဝတီတိုင္း- တုိင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ပုသိမ္ျမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၄) တနသၤာရီတိုင္း- တိုင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ထားဝယ္ၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၅) မႏၲေလးတိုင္း- တိုင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ မႏၲေလးၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၆) စစ္ကိုင္းတိုင္း- တိုင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၇) မေကြးတိုင္း- တိုင္း၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ မေကြးၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၈) ကရင္ျပည္နယ္- ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ဘားအံၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၉) ကယားျပည္နယ္‌- ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ လြိဳင္ေကာ္ၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၁၀) ကခ်င္ျပည္နယ္- ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၁၁) ခ်င္းျပည္နယ္- ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ဟားခါးၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၁၂) မြန္ျပည္နယ္- ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၁၃) ရခိုင္ျပည္နယ္- ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ စစ္ေတြၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ (၁၄) ရွမ္းျပည္နယ္- ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ေတာင္ႀကီးၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာတိုင္းရင္းသားတုိင္းနယ္/ ျပည္နယ္ေန႔မ်ား - ျပည္ေထာင္စုေန႔ ေဖေဖာ္ဝါရီလ (၁၂)ရက္ - ကခ်င္ျပည္နယ္ေန႔ ဇန္နဝါရီလ (၁၅)ရက္ - ကယားျပည္နယ္ေန႔ ဇန္နဝါရီလ (၁၁) ရက္ - ကရင္ျပည္နယ္ေန႔ ႏိုဝင္ဘာလ (၇)ရက္ - ခ်င္းျပည္နယ္ေန႔ ေဖေဖာ္ဝါရီလ (၂၀)ရက္ - မြန္ျပည္နယ္ေန႔ မတ္လ (၁၉)ရက္ - ရခိုင္ျပည္နယ္ေန႔ ဒီဇင္ဘာလ (၁၅) ရက္ - ရွမ္းျပည္နယ္ေန႔ ေဖေဖာ္ဝါရီလ (၇) ရက္ ျမန္မာနိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒသမိုင္းျဖစ္စဥ္ (၁ဝ၄၄-၂ဝဝ၈) စဥ္ ခရစ္နွစ္ အမ်ဳိးသားစီးပြားေရး ပံုသ႑ာန္္ နိုင္ငံေရးစနစ္ နိုင္ငံေရးအာဏာ/ အစိုးရသ႑ာန္ (၁) ၁ဝ၄၄-၁၈၈၅ ပေဒသရာဇ္ ေျမယာ ကုန္ထုတ္လုပ္မွဳျဖင့္ ကုန္သြယ္မွဳအေျခခံ ပေဒသရာဇ္ ကုန္လုပ္ ဆက္ဆံေရး သက္ဦးဆံပိုင္ဧကရာဇ္ -ပေဒသရာဇ္ စနစ္ ဘုရင့္နိုင္ငံေတာ္ဘုရင့္အစိုးရသ႑ာန္ (၂) ၁၈၈၅-၁၉၄၈ ကိုလိုနီ အရင္းရွင္စနစ္ အေျခခံ၊ ပေဒသရာဇ္ေျမယာ ထုပ္လုပ္ေရး၊ကိုလိုနီ အရင္းရွင္ တစ္ပိုင္း၊ ပေဒသရာဇ္ တစ္ပိုင္း၊ ကုန္လုပ္ ဆက္ဆံေရး ကိုလိုနီအရင္းရွင္စနစ္ ျဗိတိသွ်ဘုရင္မကို တာ၀န္ခံရသည့္ျမန္မာျပည္ဘုရင္ခံ အစိုးရ (၃) ၁၉၄၈-၁၉၆၂ ေယ်ဘုယ်အားျဖင့္ လြတ္လပ္ေသာ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးအေျခခံ အရင္းရွင္ ကုန္လုပ္ဆက္ဆံေရး ပါတီစံုပါလီမန္ဒီမိုကေရစီ စနစ္ ျပည္သူလြတ္ေတာ္နွင့္ လူမ်ဳိးစု လႊတ္ေတာ္ကို တာ၀န္ခံရသည့္ျပည္ေထာင္စု သမၼတ နိုင္ငံအစိုးရ (၄) ၁၉၆၂-၁၉၈၈ ဗဟိုမွ ထိန္းခ်ဳပ္သည့္ ဆိုရွယ္လစ္ စီးပြားေရးအေျခခံကုန္လုပ္ဆက္ဆံေရး တစ္ပါတီ ဆိုရွယ္လစ္ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ ျပည္သူ ့လႊတ္ေတာ္ကို တာ၀န္ခံရသည့္ျပည္ေထာင္စု ဆိုရွယ္လစ္ သမၼတ နိုင္ငံအစိုးရ (၅) ၁၉၈၈-၂ဝဝ၉ ဗဟိုမွ ထိန္းခ်ဳပ္ကန္ ့သတ္မွဳ အားၾကီးသည့္ ေစ်းကြက္စီးပြားေရးနွင့္ လက္၀ါးၾကီးအုပ္ ကုန္လုပ္ ဆက္ဆံေရး စစ္တပ္ျဗဴရိုကေရစီစနစ္ အာဏာသိမ္းစစ္ေကာင္စီကို တာ၀န္ခံရသည့္ဗိုလ္ခ်ဳပ္ၾကီးမ်ား အစိုးရ ေ၀းလံေသာ ျမန္မာသက္ဦးဆံပိုင္ ဘုရင္မ်ား ကာလကို ခ်န္လွပ္၍ ကိုလိုနီေခတ္မွ အစျပဳ  ပါလီမန္ ေခတ္အလယ္ မဆလနွင့္ နဝတ-နအဖ ေခတ္အဆံုး ကာလမ်ား၏ နိုင္ငံေရး  ေဘာဂေဗဒကို ၾကည့္လွ်င္ ေအာက္ပါ အတိုင္း ေတြ ့ရသည္။ ၁) ကိုလိုနီေခတ္၌ အုပ္စိုးသူ ျဗိတိသွ်တို႔က ျမန္မာ့လူအဖြဲ႔ အစည္းကို စီးပြားေရးအရ၊  ေစ်းကြက္ အေျခခံကိုလိုနီ အရင္းရွင္ စီးပြားေရးစနစ္နွင့္ နိုင္ငံေရးအရ ကိုယ္စားလွယ္ျပဳ  ထံုးစဥ္လာ (ေယ်ဘူယ် ဒီမိုကေရစီ) စနစ္ အစပ်ဳိး ေလ့က်င့္ေပးခဲ့သည္။ ၂) တို႔ဗမာ အစည္းအရံုး၏ လြတ္လပ္ေရး က်ဳိးပမ္းမွဳ အထြဋ္အထိပ္ ကာလတြင္  ေပၚေပါက္ခဲ့သည့္ ရဲေဘာ္ သံုးက်ိတ္ အမွဴးျပဳ ဘီအိုင္ေအနွင့္ ဂ်ပန္ဖက္ဆစ္ စစ္တပ္က  ျမန္မာနိုင္ငံကို ၀င္သိမ္းျပီး ျဗိတိသွ်တို႔ အိႏၵိယသို႔ ဆုတ္ခြာေနရခိုက္၊ ဂ်ပန္ေခတ္  ျမန္မာ့စီးပြားေရးစနစ္သည္ ဂ်ပန္စစ္တပ္ ထိန္းခ်ဳပ္သည့္ ဖက္ဆစ္ ကြ်န္စီးပြားေရးစနစ္  လံုးလံုး ျဖစ္ခဲ့ရျပီး နိုင္ငံေရး အာဏာမွာလည္း ဂ်ပန္စစ္တပ္က တင္းတင္း က်ပ္က်ပ္  ထိန္းခ်ဳပ္သည့္ ဖက္ဆစ္ အာဏာရွင္ စနစ္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ သို႔ျဖင့္ ဖ.တ.ပ.လ (ေနာင္ ဖ.ဆ.ပ.လ) ဖြဲ႔စည္းျပီး ဖက္ဆစ္ဂ်ပန္ ေတာ္လွန္ေရးအျပီး၊  ျဗိတိသွ်တို႔ ျမန္မာနိုင္ငံ ျပန္လာခ်ိန္မွ၊ ၁၉၄၈ လြတ္လပ္ေရး ရခ်ိန္ထိ ကာလတို အတြင္းတြင္၊  ျမန္မာ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းက ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးနွင့္ ပါတီစံု ဒီမိုကေရစီကို ေယ်ဘုယ်အားျဖင့္  ျပန္လည္ အစပ်ဳိးနိုင္ခဲ့သည္။ ၃) ဖ.ဆ.ပ.လ အစိုးရ (၁၉၄၈-၁၉၅၈) အိမ္ေစာင့္ အစိုးရ (၁၉၅၈-၁၉၆၀) ပထစအစိုးရ  (၁၉၆၀-၁၉၆၂) ကာလတို႔မွာ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးနွင့္ ပါလီမာန္ ဒီမိုကေရစီစနစ္  ျပန္လည္သက္၀င္ လႈပ္ရွား၊ တစ္စံုတစ္ခုေသာ အတုိင္းအတာထိ ေလ့က်င့္ ရင့္က်က္မွဳ  ့ရခဲ့သည့္ ကာလမ်ားျဖစ္၏။ ၄) ၁၉၆၂-၁၉၈၈ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီ ကာလကား ျမန္မာ့ လူအဖြဲ႔အစည္းတြင္  ဆိုရွယ္လစ္ စီးပြားေရးအမည္ခံ ဗဟိုမွ ၾကိဳးကိုင္သည့္ အမိန္႔ေပး စီးပြားေရးစနစ္နွင့္  တစ္ပါတီ၊ တစ္ေသြးတစ္သံတစ္မိန္႔ အာဏာရွင္ နိုင္ငံေရးစနစ္တို႔ အျမစ္တြယ္  ထြန္းကားသည့္ ကာလျဖစ္ခဲ့၏။ ၅) ၁၉၈၈-၂၀၀၉ (ယၡဳ ထိ) ကာလပိုင္းမွာ စစ္တပ္အစိုးရ ထိန္းခ်ဳပ္ ကြပ္ညွပ္မွဳ ေအာက္မွ၊  ေစ်းကြက္ အေျခခံ စီးပြားေရး ျပန္လည္ အစပ်ဳိးျဖစ္ထြန္း အားယူစနွင့္ ဒီမိုကေရစီ မဲ့ေနဆဲ  (အားနာနာနွင့္ ေလွ်ာ့့ေျပာရလွ်င္ ဒီမိုကေရစီ ျပန္လည္ တည္ေဆာက္ရန္ (သို႔မဟုတ္)  အုပ္ခ်ဳပ္သူ (စစ္တပ္) အလိုက် ႏိုင္ငံ ဖြဲ႔စည္းပံုသစ္၊ ေရြးေကာက္ပြဲသစ္တို႔ျဖင့္ အားယူဆဲ)  ကာလ ျဖစ္သည္။ အထက္ပါတို႔မွာ ျမန္မာ့သမိုင္းစဥ္ တေလွ်ာက္ ေပၚေပါက္ ျဖစ္တည္ လာခဲ့ေသာ  ျမန္မာ့စီးပြားေရး (ေဘာဂေဗဒ) အေျချပဳ နိုင္ငံေရးနွင့္ နိုင္ငံေရး စနစ္မ်ား ျဖစ္စဥ္အက်ဥ္း  ျဖစ္သည္။ ယင္းအထဲမွ ျမန္မာ့ လြတ္လပ္ေရး ရျပီး ဖ.ဆ.ပ.လ၊ အိမ္ေစာင့္အစိုးရ နွင့္ ပ.ထ.စ ေခတ္  (၁၉၄၈-၁၉၆၂) ကို ျပန္ေကာက္ပါမည္၊ ထိုကာလသည္ ျမန္မာ့နိုင္ငံေရး ေဘာဂေဗဒကို  "ေစ်းကြက္ စီးပြားေရး အေျချပဳ ပါတီစံု ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီစနစ္ တစ္စံုတစ္ခုေသာ  အတိုင္းအတာအထိ ေလ့က်င့္ ရင့္က်က္မႈ ရခဲ့သည္" ဟု ဆိုရျပီး၊ ဤသည္မွာ  ေယ်ဘုယ်ျဖစ္၍၊ ထိုကာလ၏ ၀ိေသသ လကၡဏမ်ားကို စူးစမ္းၾကည့္လွ်င္ စင္စစ္  "တစ္စံုတစ္ခုေသာ အတုိင္းအတာထိ ေစ်းကြက္နွင့္ ဒီမိုကေရစီ မရင့္က်က္ေသး၊ ဟာကြက္  ၊ေပ်ာ့ကြက္၊ အားနည္းခ်က္မ်ား ရိွေသးသည္" ဟုဆိုလိုသည္။ ထိုအတြက္ ထိုစဥ္က တာ၀န္ယူခဲ့ေသာ "ကတၱား" ပိုင္း (Subjective Role) အစိုးရမ်ားကို  အျပစ္ မဖို႔လိုပါ။ ျမန္မာ့ရုပ္ဘ၀ "ကမၼ" ပိုင္း ( Objective Role ) တြင္ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရး  အေျခမခိုင္ခဲ့၍၊ ထိုသို႔ အေျခမခိုင္ခဲ့ သည္မွာလည္း ၊ဒုတိယကမာၻစစ္ အ၀င္အထြက္  ႏွစ္ၾကိမ္နွင့္ လြတ္လပ္ေရး ရျပီး ျပည္တြင္းစစ္တို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္၍ တာ၀န္ရိွျခင္းရိွလွ်င္  ကမာၻစစ္ တရားခံ ဖက္ဆစ္စနစ္၊ စစ္ျပီးေခတ္ ကြန္ျမဴနစ္ လက္နက္ကိုင္  ေတာ္လွန္ေရးနွင့္ေရာင္စံုသူပုန္ေသာင္းက်န္းသူတို႔၏ (ျပည္တြင္းစစ္) လမ္းစဥ္တို႔သာ  အဓိကတာ၀န္ယူ ရမည္ ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ ျမန္မာ့လူေဘာင္တြင္ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရး အေျခမခိုင္လွ၍ အမ်ဳိးသား စီးပြားေရး  မဖြံ႔ျဖိဳး လူတန္းစား အစပ္အဟပ္တြင္ လူလတ္တန္းစား မၾကီးထြား၊ နိုင္ငံေရး  အျမင္တြင္လည္း ကြန္ျမဴနစ္ သူငယ္နာ မစင္သည့္ လက္၀ဲေယာင္ လက္၀ဲယိမ္း  အယူအျမင္မ်ား ကိန္းကာ စီးပြားေရး၌ ေစ်းကြက္ အေျချပဳထားသည့္  ဖ.ဆ.ပ.လအစိုးရသည္ပင္လွ်င္ "က်ဳပ္တို႔အစိုးရက လက္နက္ကိုင္ ကြန္ျမဴနစ္ေတြနဲ႔  “ဆိုရွယ္လစ္" တာခ်င္းေတာ့ တူပါတယ္ လက္နက္ကိုင္နည္းနဲ႔ ပါလီမန္ ဒီမိုကေရစီနည္းဘဲ  ကြဲတာပါ" ဟုဆိုကာ ေျမယာ စီးပြားေရး၌ လြတ္လပ္ေရး မရမွီက တည္ရိွခဲ့ေသာ  ပေဒသရာဇ္နည္း ေျမယာ ထုတ္လုပ္ေရး ေနရာတြင္ အရင္းရွင္ ေျမယာ ထုတ္လုပ္ေရးကို  အစားထိုးေျပာင္းလဲ တည္ေဆာက္ ရမည့္အစား ကြန္ျမဴနစ္တို႔၏ "ေျမယာသိမ္း၊ ေျမယာေ၀"  ကို ေသြးလန္႔ျပီး "လယ္ယာေျမ နိုင္ငံပိုင္ ျပဳလုပ္ေရး ေၾကြးေၾကာ္ကာ "နိုင္ငံပိုင္" ဆိုင္းဘုတ္  ေအာက္၌ လံုးခ်င္းျပန္႔့ၾကဲ ပေဒသရာဇ္ ေျမယာ ထုတ္လုပ္ေရး စနစ္ကို လက္ေတြ႔ ၌  ဆက္လက္ အသက္ရွည္ေစခဲ့သည္၊ ကုန္စည္စီးပြားေရး၌လည္း နုိင္ငံပိုင္ အခန္းကဏၭကို  ေလွ်ာ့မခ်ဘဲ စခန္းသြားခဲ့သည္။ သို႔ျဖင့္ ကြန္ျမဴနစ္၊ အနီ၊ အျဖဴတို႔ ဂမွဳးရွဳးထိုး စတင္ ဖန္တည္းလိုက္သည့္ လက္နက္ကိုင္  ေတာ္လွန္ေရး ( ျပည္တြင္းစစ္) လမ္းစဥ္ေနာက္သို႔ ျပည္သူရဲေဘာ္ (အျဖဴ)၊ ကရင္ ၊မြန္ ၊  ရခိုင္၊ရွမ္း ၊ကခ်င္၊ပအို႔ စသည့္ လူမ်ဳိးစု လူမ်ဳိးငယ္ အဖြဲ႔အစည္း အေတာ္ေတာ္  မ်ားမ်ားလည္း မိမိတို႔ ဆိုင္ရာ "အမ်ဳိးသား လြတ္ေျမာက္ေရး" ဆိုင္းဘုတ္မ်ားတင္ကာ  လိုက္ေလွ်ာက္ရင္းျမန္မာတစ္ ျပည္လံုးအနွံ ျပည္တြင္းစစ္မီးျပန္႔ ေလာင္ၾကြမ္းမွဳ  ရွည္ၾကာလာသည့္ အေျခအေန၊ ထိုအေျခအေနကို ထိန္းသိမ္းရန္ ျမန္မာ့ တပ္မေတာ္ကို  တိုးခ်ဲ႔ ၾကီးထြားလာေစရသည့္ အေျခအေန၊ တဆက္တည္းမွာပင္ ထိုစစ္တပ္ကို "ပ"  စားေပးေန ရသည့္ အေျခအေနတို႔အရ ေျမယာေရာ၊ ကုန္စည္ ထုတ္လုပ္ေရးမွာပါ၊  ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးစနစ္၊ မပီျပင္ အေျခမက်နိုင္ျခင္းေၾကာင့္ လူလတ္တန္းစား ၾကီးထြား  ၾသဇာရွိန္ မတက္နိုင္သျဖင့္ ဒီမိုကေရစီ နိုင္ငံေရး စနစ္ အားေကာင္းခိုင္ခန္႔ မလာနိုင္ေသး  လူလား မေျမွာက္နိုင္ေသးသည့္ အေျခအေနေအာက္တြင္၊ ဖက္ဆစ္ ဂ်ပန္၀မ္းၾကာတိုက္၌  ကံမေကာင္း အေၾကာင္းမလွ သေႏၶတည္ခဲ့ရသည့္ "ဗမာတပ္မေတာ္" တည္းဟူေသာ  အခိုင္အမာဆံုး လက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႔အစည္းက ပါတီစံု ဒီမိုကေရစီ ပါလီမန္ကိုဖ်က္၊  ျမန္မာဆိုရွယ္လစ္ ဆိုင္းဘုတ္ကိုတင္၊ တစ္ပါတီ၊ ငါ့မင္းငါ့ခ်င္း အာဏာရွင္စနစ္  တည္ေထာင္ လိုက္နိုင္ေလသည္။ အစပ်ဳိး ရွင္သန္အားယူဆဲ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးစနစ္  ဖ်က္ဆီးျဖိဳခ်ခံလိုက္ရျပီး ဗဟိုဦးစီး အမိန္႔ေပး စီးပြားေရးစနစ္ ေပၚေပါက္လာေလသည္။ ဤသည္မွာ "လြတ္လပ္စြာ ယွဥ္ျပိဳင္သည့္ ေစ်းကြက္ စီးပြားေရးစနစ္ လူ႔  အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုအတြင္း ေကာင္းစြာ အျမစ္တြယ္ အေျခခိုင္ မပြါးစီး၊ မထြန္းကားေသးသမွ်  ထိုလူ႔အဖြဲ႔အစည္း၌ လူလတ္တန္းစားအ ေျခမခိုင္ ထိုအေျခအေနမ်ဳိးတြင္ ဒီမိုကေရစီ၀ါဒ၊  စနစ္၊ အေဆာက္အအံုနွင့္ အေလ့အက်င့္မ်ား (Democratism, Democratic System,  Democratic Institutions & Practices) ေကာင္းစြာမထြန္းကား အေျခမခိုင္၊  ထိုအေျခအေနမ်ဳိးတြင္ အာဏာရွင္စနစ္ တစ္မ်ဳိး မဟုတ္တစ္မ်ဳိး (လက္၀ဲ၊ လကၤ်ာ၊  စစ္အာဏာရွင္ တစ္မ်ဳိးမ်ဳိး) ေပၚေပါက္တတ္သည္။ ေပၚေပါက္နိုင္သည္ " ဆိုေသာ နိုင္ငံေရး  ေဘာဂေဗဒ ပညာ၏ လမ္းညႊန္ ေကာက္ခ်က္ မွန္ကန္ေၾကာင္း ထင္ရွားသည့္ သက္ေသ  တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့ေပသည္။ ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီေခတ္ (၁၉၆၂-၁၉၈၈) ကိုကား အထူး ေျပာစရာမလိုပါ၊  အမ်ား သိၾကသည့္အတိုင္း စီးပြားေရး၌ ဗဟိုၾကိဳးကိုင္ လက္၀ါးၾကီးအုပ္ အမိန္႔ေပး  စီးပြားေရး  စနစ္ နိုင္ငံေရး၌ တစ္ပါတီ ငါ့မင္းငါခ်င္း အာဏာရွင္ စနစ္ ထြန္းကားခဲ့သည္။ အေရးပါလွသည့္ သတိျပဳစရာ အခ်က္မွာ ထိုျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီေခတ္  ၂၆နွစ္ကာလ၌ မ.ဆ.လ ဆန္႔က်င္ေရး ေက်ာင္းသား၊ အလုပ္သမား၊ လယ္သမား၊ အမွဳထမ္း၊  အရာထမ္း စသည့္ လွဳပ္ရွားမွဳ အမ်ားအျပား ေပၚေပါက္ခဲ့ျခင္းမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ၁၉၆၂ ဇူလိုင္ ရ ရက္မွသည္ မွဳိင္းရာျပည့္ ၊ ခ်ည္စက္၊ဂံုနီစက္၊ သေဘၤာက်င္း၊ ျမစ္ငယ္၊  ဦးသန္႔၊ စစ္ေတြ ဆန္လုပြဲတို႔ အလယ္ ၈၈၈၈ အေရးေတာ္ပံုၾကီး အဆံုးျဖစ္ပါသည္။  ပိုမိုထူးျခား သတိျပဳစရာ ေနာက္အခ်က္မွာ- ျမန္မာနိုင္ငံ၌ လက္ဝဲတို႔့သာ လႊမ္းမိုးထားသည့္ လက္နက္ကိုက္ နယ္ပယ္သို႔  လကၤ်ာနိုင္ငံေရးအင္ အားစုတို႔ လည္း ေရာက္ရိွပါ၀င္လာျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ရဲေဘာ္  သံုးက်ိတ္၀င္ ဗိုလ္ရန္နိုင္ ဦးေဆာင္သည့္ (၁၉၆၄-၁၉၆၅) တြင္စခဲ့ေသာ "တန္ျပန္  ေတာ္လွန္ေရး" မဆလ ဆန္ ့က်င္ေရး လက္နက္ကိုင္ လွဳပ္ရွားမွဳနွင့္ (၁၉၆၇-၆၈)  တြင္စတင္ခဲ့ေသာ ဦးနဳ (သခင္နု) ေခါင္းေဆာင္သည့္ "ပါလီမန္ ဒီမိုကေရ စီပါတီ"  လက္နက္ကိုင္ လွဳပ္ရွားမွဳတို႔ ျဖစ္ပါသည္။ ဒီမိုကေရစီ ဘက္သား ဆိုသူအမ်ားစုက ("ဘက္သားဆိုသူ" ဟုဆိုရျခင္းမွာ ဒီမိုကေရစီကို  တကယ္ ယံုၾကည္သူမ်ား ပါ၀င္သလို၊ အေသြးအသားထဲတြင္ အာဏာရွင္စနစ္ တမ်ဳိးမ်ဳိးကို  စိမ့္၀င္လက္ခံထားျပီး ဒီမိုကေရစီ ေယာင္ေဆာင္ေနသူမ်ားလည္း ပါ၀င္ေန၍ ျဖစ္ပါသည္၊  စကားခ်ပ္) ၇ ရက္ဇူလိုင္ ၆၂ မွသည္ ၈၈၈၈ အေရးေတာ္ပံုထိ လွဳပ္ရွားမွဳမ်ားက  ျမန္မာလူထု၏ ဒီမိုကေရစီ အသိတရား ျမင့္မားမွဳ နွင့္၊ သတၱိကို သက္ေသျပေနသည္။ ထို  ့ေၾကာင့္ ျမန္မာတို႔ ဒီမိုကေရစီနွင့္ ေကာင္းမြန္စြာ ထိုက္တန္ သည္ စသည္ ျဖင့္ ေျပာဆို  ေရးသားေလ့ ရိွၾကသည္။ သို႔ေသာ္လည္းအဆိုပါ လွဳပ္ရွားမွဳမ်ားသည္ ဆိုင္ရာ ေက်ာင္သား၊  အလုပ္သမားတို႔၏ ဘ၀ခံစားခ်က္ (ေတြ႔ထိသိ) နွင့္ ထိုသူတို႔ အၾကားရိွနွင့္ျပီးသား  ေျမေအာက္ လက္နက္ကိုင္ ကြန္ျမူနစ္ အနီ၊ အျဖူကလပ္စည္းတို႔၏ လွဳံေဆာ္ေပးမွဳတို႔  ေပါင္းစပ္ေပၚေပါက္ လာျခင္းျဖစ္ျပီး ဆိုင္ရာ အလုပ္သမား၊ ေက်ာင္းသား စသူတို႔၏  ဆင္ျခင္ထိုးထြင္းအသိ (ဆင္ျခင္သိ) သက္သက္ျဖင့္ ေပၚေပါက္လာျခင္း မဟုတ္ဟု ယူဆ  သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ဆိုခဲ့ပါလွဳပ္ရွားမွုသည္ ဆင္ျခင္ထံု ျဖင့္ သိျခင္းမ်ဳိးမွ ေပါက္ဖြားလာျခင္း  မဟုတ္မွဳဘဲ၊ ေတြ႔ထိသိ (ခံစားမွဳ) ေပၚအေျခခံခဲ့သျဖင့္ ၾကာရွည္မခံ ကာလတို အတြင္း  ျပိဳကြဲသြားခဲ့ရသည္ ဟု ယူဆရသည္။ စင္စစ္ေသာ္၊ ထိုလွဳပ္ရွားမွဳမ်ားကို လက္နက္ကိုင္ ကြန္ျမဴနစ္တို႔က ၄င္းတို႔  ေျမေအာက္တိုက္ပြဲနွင့္ ေျမေပၚလူထု တိုက္ပြဲ မ်ားေပါင္းစပ္ အရွိန္ျမွင့္ ေအာင္ပြဲခံ  အာဏာသိမ္းေရး မဟာဗ်ဴဟာျဖင့္ ၄င္းတို႔ ၏ေကဒါမ်ား မွတဆင့္  တိုက္ပြဲေဖၚခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ သို ့ျဖင့္၍ ေတာ္လွန္ေရး ေကာင္စီေခတ္- ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္ပါတီေခတ္ နဝတ၊  နအဖေခတ္ တေလွ်ာက္ ေပၚေပါက္ခဲ့သမွ် လူထုလွဳပ္ရွားမွဳ အေတာ္မ်ားမ်ားမွာ  အျပင္သဏၭာန္အားျဖင့္ ဟုတ္ဟန္ မတူေသာ္လည္း အတြင္းအနွစ္မွာမွဳ ပစၥည္းမဲ့  အာဏာရွင္စနစ္ ထူေထာင္လိုသူ လက္နက္ကိုင္ ေျမေအာက္ ကြန္ျမဴနစ္မ်ားနွင့္  လက္နက္ကိုင္ ေျမေပၚ အာဏာရွင္ အစိုးရမ်ားအၾကား ပဋိပကၡမ်ားသာ ျဖစ္ခဲ့ေလသည္။ အားၾကီးေသာ ၊အေပၚစီးရေသာ ေျမေပၚအာဏာရွင္က အားနည္းေသာ ေအာက္စည္းေရာက္  ေျမေအာက္ အာဏာရွင္ ထူေထာင္လိုသူကို အျပတ္အသား နွိပ္ကြပ္နိုင္ခဲ့သည္ခ်ည္း  ျဖစ္ေလသည္။ ထိုလွဳပ္ရွားမွဳမ်ားတြင္ ေယ်ဘုယ်အားျဖင့္ လကၤ်ာသမားမ်ားဟု ဆိုေသာ  ဒီမိုကရက္မ်ား ပါ၀င္လွဳပ္ရွားမွဳမ်ားလည္း ရံဖန္ရံခါရိွ ခဲ့ေသာ္လည္း အလႊမ္းအမိုးမျဖစ္ခဲ့ပါ၊  ေျမေအာက္ လွဳပ္ရွားမွဳတြင္ အသားက်ေနေသာ လက္၀ဲမ်ားသာ တြင္က်ယ္ခဲ့ေလသည္။ အထက္ပါ ျမန္မာသမိုင္း ျဖစ္စဥ္ ေနာက္ခံမ်ားအရ ၁၉၆၂ ေစ်းကြက္စီးပြားေရးနွင့္ ပါတီစံု  ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီ စနစ္တို႔ ဖ်က္သိမ္းခံရခ်ိန္မွ ၁၉၈၈ လူထုအလံုးစံုအံုၾကြ  ေပါက္ကြဲပါ၀င္ဆင္ႏြဲခဲ့ရာ ရွစ္ေလးလံုးအေရး ေတာ္ပံုၾကီးအထိ ၂၆နွစ္အတြင္း အမိန္႔ေပး  စီးပြားေရးသာ ဆိုရွယ္လစ္ မ်က္နွာဖံုးစြပ္ တြင္က်ယ္ေနခဲ့သျဖင့္ လူလတ္တန္းစား  ေပ်ာက္လုနီးပါးျဖစ္ျပီး ဒီမိုကရက္တစ္ နိုင္ငံေရး အင္အားစု အၾကီးက်ယ္ ဖိနွိပ္ခံရမွဳေၾကာင့္  ဒီမိုကေရစီ အျမင္၊ အေလ့အက်င့္မ်ား မရိွသေလာက္ ေခါင္းပါးကြင္းဆက္ျပတ္ခဲ့ရ၏၊ သို႔နွင့္  ၈၈၈၈ အေရးေတာ္ပံုၾကီး တိုင္ခဲ့ေလသည္။ နိုင္ငံေရးႏွင့္ အစိုးရ အစိုးရဝါဒျဖန႔္ျခင္းပိုစတာသ ည္  "တပ္ႏွင့္ျပည္သူလက္တြဲကူျပ ည္ေထာင္စုၿဖိဳခြဲသူမွန္သမၽွေ ခ်မွုန္းၾက။" ေရးဆိုသည္။ အဓိက ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံသည္ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေအာက္တြင္ရွိသည္။ ၁၉၉ဝ ခုႏွစ္  ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္သို႔ ေရြးေကာက္ခံရေသာ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားသည္  ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံ အေဝးေရာက္အမ်ိဳးသားညြန႔္ေပါင္းအစိုးရအဖြဲ႕ကို  ျမန္မာနိုင္ငံဒီမိုကေရစီ ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရးေဆာင္ပုဒ္ျဖင့္ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာတြင္  ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည္။ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္၏ ေမာင္ဝမ္းကြဲေတာ္သူ  ဦးစိန္ဝင္းသည္ ယင္းအဖြဲ႕၏ လက္ရွိဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ျဖစ္သည္။  သို႔ေသာ္ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံ အေဝးေရာက္အမ်ိဳးသားညြန႔္ေပါင္းအစိုးရအဖြဲ႕သည္ လုပ္ပိုင္ခြင့္မရွိသေလာက္ျဖစ္ၿပီး ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ တရားမ၀င္ေသာ အသင္းအဖြဲ႕အျဖစ္  ေၾကညာထားျခင္းခံရသည္။ လက္ရွိနိုင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲမွာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွူးႀကီးသန္းေရႊျဖစ္ၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္  ေအးခ်မ္းသာယာေရးႏွင့္ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရးေကာင္စီ၏ ဥကၠဠ ရာထူးကိုလည္း  ရယူထားသူျဖစ္သည္။ သူသည္ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာမ်ားစြာကို ပိုင္ဆိုင္ထားၿပီး  ဝန္ႀကီးမ်ားႏွင့္ ကက္ဘိနက္အဖြဲ႕ဝင္မ်ားအားေျပာင္းေရႊ႕ျခင္း၊ နိုင္ငံတကာေရးရာမ်ားတြင္  အဓိက်ေသာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ားကိုလည္း ခ်မွတ္ျခင္းမ်ားလည္း ျပဳလုပ္သည္။ ၂ဝဝ၄ ခုႏွစ္  ေအာက္တိုဘာအထိ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးခင္ညြန႔္မွာ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ျဖစ္ၿပီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးစိုးဝင္းႏွင့္  အစားထိုးေျပာင္းလဲခဲ့သည္။ ၄င္းသည္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွူးႀကီးသန္းေရႊႏွင့္  နီးစပ္မွုရွိသူဟုသိရွိရသည္။ ဝန္ႀကီးေနရာအမ်ားစုႏွင့္ ကက္ဘိနက္ေနရာ အမ်ားစုမွာ  တပ္မေတာ္အရာရွိႀကီးမ်ားက ရယူထားၿပီး က်မ္းမာေရး၊ ပညာေရး၊ အလုပ္သမားအေရး၊  စီမံကိန္းေရးဆြဲေရးႏွင့္ စီးပြားေရးဝန္ႀကီးေနရာမ်ားကို အရပ္သားမ်ားက ရယူထားရွိသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အဓိကပါတီႀကီးမ်ားမွာ အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ႏွင့္  ရွမ္းအမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္တို႔ျဖစ္ၾကသည္။ ယင္းတို႔၏လွုပ္ရွားမွုမ်ားကိုမူ အစိုးရမွ  တင္းက်ပ္စြာ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားသည္။ အျခားတိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုမ်ားအား ကိုယ္စားျပဳေသာ  ပါတီငယ္မ်ားလည္းရွိသည္။ နိုင္ငံေရး အတိုက္အခံျပဳလုပ္ျခင္းကို  ခြင့္ျပဳျခင္းမရွိသေလာက္ျဖစ္ၿပီး ပါတီမ်ားစြာမွာ တရားမ၀င္အသင္း  အျဖစ္ေၾကညာထားျခင္ခံရသည္။ တိုင္းရင္းသားစည္းလုံးညီညြတ္ေရးပါတီသည္  တပ္မေတာ္ကို ကိုယ္စားျပဳၿပီး လူထုအစည္းအ႐ုံးႀကီးတစ္ခုျဖစ္သည့္  ျပည္ေထာင္စုႀကံ့ခိုင္ေရးႏွင့္ဖြံ့ၿဖိဳးေရးအသင္းကပံ့ပိုးထားပါသည္။ လူ႔အခြင့္အေရးေစာင့္ၾကည့္ေရးအဖြဲ႕ (Human Rights Watch) ႏွင့္  အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာလြတ္ၿငိမ္းခ်မ္းသာေရးအဖြဲ႕ (Amnesty International) အပါအဝင္  အခ်ိဳ႕အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ အဆိုအ‌ရ စစ္အစိုးရ၏ လူ႔အခြင့္အေရးမွတ္တမ္းမ်ားမွာ  လြန္စြာဆိုးဝါးေၾကာင္းသိရွိရသည္။ လြတ္လပ္သည့္ တရားစီရင္ခြင့္မရွိသည့္အျပင္  စစ္အစိုးရအား ဆန႔္က်င္သည့္ နိုင္ငံေရးအတိုက္အခံမွန္သမၽွအားလည္း ခြင့္မျပဳေခ်။  အင္တာနက္အသုံးအျပဳမွုမွာလည္း မ်ားစြာကန႔္သတ္ထားၿပီး ျပည္သူမ်ားဝင္ေရာက္ၾကည့္ရွု  နိုင္သည့္ ဝက္ဘ္စာမ်က္ႏွာမ်ား အထူးသျဖင့္ နိုင္ငံေရးအတိုက္အခံႏွင့္ ဒီမိုကေရစီအေရး​  ဝက္ဘ္စာမ်က္ႏွာမ်ားအား ျပည္သူတို႔ ဝင္‌ေရာက္ၾကည့္ရွုနိုင္မွုကို  ကန႔္သတ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္ထားသည္။ အဓမၼလုပ္အားေပးေစမွု၊ လူကုန္ကူးျခင္းႏွင့္  ကေလးအလုပ္သမားကိစၥမ်ားမွာ ေန႔စဥ္ျဖစ္ပ်က္လ်က္ရွိၿပီး နိုင္ငံေရးဆန္က်င္မွုမွန္သမၽွကို  ခြင့္မျပဳေခ်။ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္တြင္ တပ္မေတာ္သည္ စီးပြားေရးခ်ဳတ္ျခဳံက်မွုႏွင့္ နိုင္ငံေရးဖိႏွိပ္မွုမ်ားအား  ဆႏၵျပသည္ကို ရက္စက္ၾကမ္း ၾကဳတ္စြာ ႏွိမ္နင္းခဲ့သည္။ ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ ဩဂုတ္ ၈ ရက္၊  ရွစ္ေလးလုံးအေရး ေတာ္ပုံဟု လူသိမ်ားသည့္ေန႔တြင္ ဆႏၵျပသူျပည္သူမ်ားအား  ပစ္ခတ္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ ယင္းဆႏၵျပမွုမ်ားက ၁၉၉ဝ ျပည့္ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားအား  လမ္းပြင့္ေစခဲ့သည္။​ ရလဒ္မ်ားကိုမူ စစ္အစိုးရက အသိအမွတ္မျပဳခဲ့ေခ်။  အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္သည္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္၏ ဦးေဆာင္မွုျဖင့္ မဲအားလုံး၏  ၆၀ ရာခိုင္ႏွုန္းႏွင့္ လႊတ္ေတာ္အမတ္ေနရာ ၈၀ ရာခိုင္ႏွုန္းေက်ာ္အား ႏွစ္သုံးဆယ္အတြင္း  ပထမဆုံးအႀကိမ္က်င္းပခဲ့သည္ ၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္ ေရြးခ်ယ္တင္‌ေျမာက္ပြဲတြင္  အနိုင္ရရွိခဲ့သည္။ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္သည္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ဒီမိုကေရစီစနစ္  ျပန္လည္ထြန္းကားေရး ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားေၾကာင့္ နိုင္ငံတကာ၏ အားေပးေထာက္ခံမွုကို  ရရွိခဲ့ၿပီး ၁၉၉၁ ခုႏွစ္တြင္ နိုဘယ္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးဆုကို ဆြတ္ခူးခဲ့သည္။ သူမသည္  အႀကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေနအိမ္တြင္ အက်ယ္ခ်ဳပ္က်ခံခဲ့ရသည္။  ကုလသမဂၢအေထြေထြအတြင္းေရးမွူးခ်ဳပ္ ကိုဖီအာနန္မွ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွူးႀကီးသန္းေရႊထံ တိုက္ရိုက္  ေတာင္းဆိုထားျခင္းျပဳခဲ့ေသာ္လည္း ၂၀၀၆ ခုႏွစ္ ေမ ၂၇ ရက္တြင္ စစ္အစိုးရက  ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္အား အိမ္တြင္းအက်ယ္ခ်ဳပ္ျခင္းကို  ေနာက္တစ္ႏွစ္ထပ္မံတိုးလိုက္သည္။ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္နိုင္ငံကာကြယ္ေရးဥပေဒအရ  နိုင္ငံေတာ္၏ တရားဝင္လုပ္ပိုင္ခြင့္ျဖင့္ ခြင့္ျပဳထားျခင္းကိုက်င့္သုံးခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။  စစ္အစိုးရသည္ နိုင္ငံတကာ မ်က္ႏွာစာတြင္ ဝိုင္းပယ္ျခင္းတိုးျမင့္၍ခံေနရသည္။  ျမန္မာနိုင္ငံ၏ လက္ရွိအ‌ေျခအေနကို ၂၀၀၆ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္  ပထမဆုံးအႀကိမ္ကုလသမဂၢတြင္ အလြတ္သေဘာေဆြးေႏြးရန္တင္သြင္းခဲ့ၾကသည္။ ၂ဝဝ၆  ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလတြင္ လုံးျခဳံေရးေကာင္စီဝင္ ၁၅ နိုင္ငံအနက္ ၁၀ နိုင္ငံတို႔က  ျမန္မာျပည္အေရးကို ေကာင္စီ၏ တရားဝင္အဂ်င္ဒါတြင္ လက္ခံရန္ဆုံးျဖတ္ခဲ့ၾကသည္။ အာဆီယံသည္လည္း ျမန္မာအစိုးရႏွင့္ ပတ္သက္၍ မ်ားစြာစိတ္အေႏွာင့္ယွက္ျဖစ္ခဲ့ရသည္။  ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ဒီမိုကေရစီကိစၥကို ကိုင္တြယ္ဆုံးျဖတ္ရန္ အာဆီယံနိုင္ငံေရး ပါလီမန္တြင္း  ေကာ္မတီတစ္ရပ္ကို ဖြဲ႕စည္းခဲ့ၾကသည္။ တ႐ုတ္ကဲ့သို႔ေသာ အဓိကနိုင္ငံႀကီးက  ေထာက္ခံအားေပးေနသ၍ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ သိသာထင္ရွားေသာ ေျပာင္းလဲမွုျဖစ္ေပၚရန္  အလားအလာနည္းပါးလ်က္ရွိသည္။ နိုင္ငံျခားဆက္ဆံေရးႏွင့္စစ္ေရးကိစၥမ်ားျမန္မာနိုင္ငံ၏ အထူးသျဖင့္ အေနာက္နိုင္ငံမ်ားႏွင့္  ဆက္ဆံေရးမွာ တင္းမာလ်က္ရွိသည္။ အေမရိကန္နိုင္ငံသည္ ျမန္မာနိုင္ငံအား  က်ယ္ျပန႔္ေသာ ပိတ္ဆို႔ဒဏ္ခတ္မွႈမ်ားကို ၁၉၈၈ ခုႏွစ္အေရးေတာ္ပုံအၿပီးႏွင့္ ၁၉၉၀  ျပည့္ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားအၿပီးတြင္ က်င့္သုံးခဲ့သည္။အလားတူပင္ ဥေရာပသမဂၢ (အီးယူ)  သည္လည္း ပိတ္ဆို႔မွုတြင္ လက္နက္ေရာင္းခ်ျခင္း ပိတ္ဆို႔မွု၊ ကုန္သြယ္မွုဆိုင္ရာ  အခြင့္အေရးပိတ္ဆို႔မွုႏွင့္ အတူလူသားခ်င္းစာနာ ေထာင္ထားမွုကူညီပံ့ပိုးမွုမွ လြဲ၍  အျခားကူညီေထာက္ပံ့မွုအားလုံးကို ပိတ္ဆို႔ထားရွိသည္။ အေမရိကန္ႏွင့္ ဥေရာပအစိုးရတို႔၏  ပိတ္ဆို႔မွုမ်ား၊ သပိတ္ေမွာက္မွုႏွင့္ ျမန္မာဒီမိုကေရစီအေရးလွုပ္ရွားမွုမ်ားအား  ပ့ံပိုးေပးၾကသည့္အဖြဲ႕မ်ား၏ တိုက္ရိုက္ဖိအားေပးမွုမ်ားေၾကာင့္ အေမရိကန္ႏွင့္  ဥေရာပကုမၸဏီမ်ား ျမန္မာနိုင္ငံမွ ထြက္ခြာသြားခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ဟာကြက္  ေပ်ာ့ကြက္မ်ား ေၾကာင့္ အေနာက္နိုင္ငံ ကုမၸဏီအခ်ိဳ႕ က်န္ရွိေသးလ်က္ရွိသည္။ သို႔ေသာ္  အာရွကုမၸဏီမ်ားကမူ သဘာဝသယံဇာတထုတ္လုပ္မွုလုပ္ငန္းမ်ားတြင္  ရင္းႏွီးျမႇပ္ႏွံမူအသစ္မ်ားပါ ထပ္ပံတိုးခ်ဲ႕ၾကၿပီး ဆက္လက္၍ လုပ္ငန္းမ်ားလုပ္ကိုင္ၾကရန္  သာမန္အားျဖင့္ ဆႏၵရွိၾကဆဲျဖစ္သည္။ ျပင္သစ္ေရနံကုမၸဏီတိုတယ္သည္ ျမန္မာနိုင္ငံအား  အားယူမွ ပိတ္ဆို႔သည့္ၾကားထဲက ျမနမာျပည္ႏွင့္ ထိုင္းနိုင္ငံကို သြယ္တန္းထားေသာ  ရတနာဓာတ္ေငြ႕ပိုက္လိုင္းကို ေအာင္ျမင္စြာ လည္ပတ္ေစနိုင္ခဲ့သည္။  တိုတယ္ကုမၸဏီသည္  ယခုအခါတြင္ ဘယ္လ္ဂ်ီယံႏွင့္ ျပင္သစ္နိုင္ငံတရား႐ုံးမ်ားတြင္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္  ရတနာဓာတ္ေငြ႕ပိုက္လိုင္းတည္ေဆာက္စဥ္အခါက ျမန္မာအရပ္သားမ်ားအား  အဓမၼအသုံးခ်ခဲ့သည္ ကိုမသိက်ိဳးကၽြန္ ျပဳလုပ္ခဲ့မွုမ်ား ေၾကာင့္ အမႈရင္ဆိုင္ရလ်က္ရွိသည္။  နားလည္တတ္ကၽြမ္းသူမ်ားက ပိုက္လိုင္းတစ္ေလၽွာက္က်ဴးလြန္ခဲ့ေသာ လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳး  ေဖာက္မွုမ်ားသည္ တပ္မေတာ္မွ လုပ္ငန္းအေကာင္အထည္ေဖာ္ရာတြင္ ကူညီပံ့ပိုးခဲ့ၿပီး  တိုတယ္ကုမၸဏီႏွင့္ ယင္း၏ လုပ္ငန္း ေဆာင္ရြက္ရာတြင္ အေမရိကန္အက်ိဳးတူလုပ္ငန္း  ေဆာင္ရြက္ဘက္ခ်ယက္ဗရြန္ကုမၸဏီတို႔၌ တိုက္ရိုက္တာဝန္ရွိသည္ဟု ဆိုပါသည္။  ခ်ယ္ဗရြန္မွ မဝယ္ယူမီ ေရွ႕က ယူနိုကယ္ကုမၸဏီသည္လည္း ေဒၚလာ သန္းႏွင့္  ခ်ီ၍ေလ်ာ္ေၾကးေပးခဲ့ရၿပီး ျဖစ္သည္။အေမရိကန္ဦးေဆာင္သည့္  ဒဏ္ခတ္အေရးယူမွုမ်ားသည္ စစ္ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ အရပ္သားမ်ားမည္သူ႔အား  ထိခိုက္သည္ ဆိုသည္ကိုမူအျငင္းပြားေနၾကဆဲျဖစ္သည္။ ျမန္မာစစ္တပ္ကို တပ္မေတာ္ဟု သိရွိၾကၿပီး အင္အား၄၈၈,၀၀၀ ရွိေလသည္‌။  ျမန္မာ့တပ္မေတာ္တြင္ ၾကည္း၊ ေရ၊ ေလ ႏွင့္ ေလေၾကာင္းရန္ကာကြယ္ေရး  တပ္ဖြဲ႕မ်ားပါဝင္ၾကသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ၄င္း၏ တပ္သားအေရအတြက္အရကမၻာ့အဆင့္  ၁၂ တြင္ ရွိသည္။စစ္တပ္သည္ တိုင္းျပည္တြင္ အထူးပင္ အ‌ရွိန္အဝါႀကီးမားသည္‌။  တပ္မေတာ္အရာရွိႀကီးမ်ားသည္ ကက္ဘိနက္ေနရာမ်ားႏွင့္ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ေနရာမ်ားကို  ရရွိထားၾကသည္။ ျမန္မာစစ္အသုံးစရိတ္မ်ားကို တရားဝင္မသိရွိရေသာ္လည္း စေတာ့္ဟုမ္း  အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာၿငိမ္းခ်မ္းေရးအဖြဲ႕ႀကီး၏ ႏွစ္စဥ္ဇယားတြင္ ျမနမာနိုင္ငံအား ထိပ္ဆုံး ၁၅  နိုင္ငံတြင္ တန္းစီထားေလသည္။ တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္မ်ား ျမန္မာျပည္သည္  ယခင္ကတိုင္း ၇ ခု ႏွင့္  ျပည္နယ္ ၇ ခု ရွိသည္။  ၂၀-၈-၂၀၁၀ ေန႔မွ စ၍  ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရတုိင္း၊  ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရေဒ သႏွင့္  ျပည္ေထာင္စုနယ္ေျမ  မ်ား ကို ၂၀၀၈  ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအ ရဟု ဆိုကာ ထပ္မံတိုးခ်ဲ႕  သတ္မွတ္လိုက္သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ျပည္နယ္ ခုႏွစ္ျပည္နယ္ႏွင့္ တိုင္း ခုႏွစ္တိုင္းတို႔ျဖင့္  ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ထားသည္။ တိုင္းမ်ားတြင္ ဗမာမ်ား အဓိကေနထိုင္ၾကၿပီး  ျပည္နယ္မ်ားတြင္ မ်ိဳးႏြယ္စုတိုင္းရင္သားမ်ား ေနထိုင္ၾကသည္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရၿမိဳ႕နယ္၊  ရပ္ကြက္ႏွင့္ ေက်းရြာမ်ားအျဖစ္ ထပ္မံခြဲထားသည္။ အဓိကၿမိဳ႕ႀကီးမ်ား အားခရိုင္ႏွင့္  ၿမိဳ႕နယ္မ်ားအျဖစ္ ထပ္မံခြဲထားသည္။ တိုင္းမ်ားတိုင္းမ်ားကို ႏိုင္ငံေတာ္ေအးခ်မ္းသာယာေရးႏွင့္ဖြ႔ံၿဖိဳးေရးေကာင္စီမွ ၂၀-၈-၂၀၁၀  ေန႔တြင္ တိုင္းေဒသႀကီးမ်ားအျဖစ္ ေျပာင္းလဲေခၚေ၀ၚရန္ သတ္မွတ္လိုက္သည္။ ဧ​ရာဝတီတိုင္းေဒသႀကီး ပဲခူးတိုင္းေဒသႀကီး မေကြးတိုင္းေဒသႀကီး မႏၲေလးတိုင္းေဒသႀကီး စစ္ကိုင္းတိုင္းေဒသႀကီး တနသၤာရီတိုင္းေဒသႀကီး ရန္ကုန္တိုင္းေဒသႀကီး ျပည္နယ္မ်ား ကခ်င္ျပည္နယ္ ကရင္ျပည္နယ္ ကယားျပည္နယ္‌ ခ်င္းျပည္နယ္ မြန္ျပည္နယ္ ရခိုင္ျပည္နယ္ ရွမ္းျပည္နယ္ ခ႐ိုင္မ်ားျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ျပည္နယ္ ခုႏွစ္ျပည္နယ္ ၊ တိုင္းေဒသႀကီး ခုႏွစ္တိုင္းတြင္  ခ႐ိုင္ေပါင္း (၆၇)ခ႐ိုင္ျဖင္႔ ဖြဲ႔စည္းထားသည္။ ျမန္မာျပည္သည္  ခ႐ိုင္ေပါင္း (၆၇)ခ႐ိုင္  ရွိသည္။ ခ႐ိုင္မ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ဒုတိယဆင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ယႏၲယားမ်ား ျဖစ္သည္။ ခ႐ိုင္မ်ားကို  ၿမိဳ႕နယ္မ်ား အျဖစ္ ထပ္မံစိတ္ပိုင္း ထားသည္။ ျပည္နယ္ႏွင္႔ တိုင္းေဒသႀကီးအလိုက္  ခ႐ိုင္မ်ားမွာ ေအာက္ပါ အတိုင္းျဖစ္သည္။ ကခ်င္ျပည္နယ္ ျမစ္ႀကီးနားခ႐ိုင္ ဗန္းေမာ္ခ႐ိုင္ ပူတာအိုခ႐ိုင္ မိုးညွင္းခ႐ိုင္ ကယားျပည္နယ္ လြိဳင္ေကာ္ခ႐ိုင္ ေဘာလခဲခ႐ိုင္ ကရင္ျပည္နယ္ ဘားအံခ႐ိုင္ ေကာ့ကရိတ္ခ႐ိုင္ ျမဝတီခ႐ိုင္ ခ်င္းျပည္နယ္ ဖလမ္းခ႐ိုင္ မင္းတပ္ခ႐ိုင္ မြန္ျပည္နယ္ ေမာ္လၿမိဳင္ခ႐ိုင္ သထံုခ႐ိုင္ ရခိုင္ျပည္နယ္ စစ္ေတြခ႐ိုင္ ေက်ာက္ျဖဴခ႐ိုင္ သံတြဲခ႐ိုင္ ေမာင္ေတာခ႐ိုင္ ရွမ္းျပည္နယ္ ေတာင္ႀကီးခ႐ိုင္ လြိဳင္လင္ခ႐ိုင္ လင္းေခးခ႐ိုင္ လား႐ႈိးခ႐ိုင္ ေက်ာက္မဲခ႐ိုင္ ကြမ္းလံုခ႐ိုင္ မူဆယ္ခ႐ိုင္ ေလာက္ကိုင္ခ႐ိုင္ က်ိဳင္းတံုခ႐ိုင္ မိုင္းဆတ္ခ႐ိုင္ မိုင္းျဖတ္ခ႐ိုင္ တာခ်ီလိတ္ခ႐ိုင္ စစ္ကိုင္းတိုင္းေဒသႀကီး စစ္ကိုင္းခ႐ိုင္ မံုရြာခ႐ိုင္ ေရႊဘိုခ႐ိုင္ ကေလးခ႐ိုင္ ေမာ္လိုက္ခ႐ိုင္ ကသာခ႐ိုင္ ခႏၲီးခ႐ိုင္ တမူးခ႐ိုင္ တနသၤာရီတိုင္းေဒသႀကီး ထားဝယ္ခ႐ိုင္ ၿမိတ္ခ႐ိုင္ ေကာ့ေသာင္းခ႐ိုင္ ပဲခူးတိုင္းေဒသႀကီး ပဲခူးခ႐ိုင္ ေတာင္ငူခ႐ိုင္ ျပည္ခ႐ိုင္ သာယာဝတီခ႐ိုင္ မေကြးတိုင္းေဒသႀကီး မေကြးခ႐ိုင္ မင္းဘူးခ႐ိုင္ ပခုကၠဴခ႐ိုင္ သရက္ခ႐ိုင္ ဂန္႔ေဂါခ႐ိုင္ မႏၲေလးတိုင္းေဒသႀကီး မႏၲေလးခ႐ိုင္ ျပင္ဦးလြင္ခ႐ိုင္ ျမင္းၿခံခ႐ိုင္ မိတၳီလာခ႐ိုင္ ေညာင္ဦးခ႐ိုင္ (ပုဂံေရွးေဟာင္း ယဥ္ေက်းမႈ နယ္ေျမ) ေက်ာက္ဆည္ခ႐ိုင္ ရမည္းသင္းခ႐ိုင္ ေနျပည္ေတာ္ခ႐ိုင္ (ေနျပည္ေတာ္ ျပည္စုေထာင္စုနယ္ေျမ) ရန္ကုန္တိုင္းေဒသႀကီး ရန္ကုန္အေရွ႕ပိုင္းခ႐ိုင္ ရန္ကုန္အေနာက္ပိုင္းခ႐ိုင္ ရန္ကုန္ေတာင္ပိုင္းခ႐ိုင္ ရန္ကုန္ေျမာက္ပိုင္းခ႐ိုင္ ဧရာဝတီတိုင္းေဒသႀကီး ပုသိမ္ခ႐ိုင္ ေျမာင္းျမခ႐ိုင္ ဟသၤာတခ႐ိုင္ မအူပင္ခ႐ိုင္ ဖ်ာပံုခ႐ိုင္ လပြတၱာခ႐ိုင္ ပထဝီအေနအထား ဧရာဝတီျမစ္ဝကၽြန္းေပၚေ ဒသသည္  စပါးစိုက္ပ်ိဳးေရးအတြက္  အထူးအေရးပါသည္။  ျမန္မာနိုင္ငံသည္ အက်ယ္ဧရိယာ စတုရန္းကီလိုမီတာ ၆၇၈,၅ဝဝ (စတုရန္းမိုင္ ၂၆၁,၂၂၇)  ရွိ၍ အေရွ႕ေတာင္အာရွတိုက္တြင္ အႀကီးဆုံးျဖစ္ၿပီး ကမၻာတြင္ (ဇန္ဘီယာၿပီးလၽွင္) ၄၀  ခုေျမာက္ အႀကီးဆုံးတိုင္းျပည္ျဖစ္သည္. အေမရိကန္နိုင္ငံရွိ တကၠဆက္ျပည္နယ္ထက္  အနည္းငယ္ေသးၿပီး အာဖဂန္နစၥတန္နိုင္ငံထက္ အနည္းငယ္ႀကီးမားသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံသည္  အေနာက္ေျမာက္ဘက္တြင္ ဘဂၤလၤားေဒရွ္နိုင္ငံ၏ စစ္တေကာင္းခရိုင္၊ အိႏၵိယနိုင္ငံ၏  အာသံ၊ နာဂလင္းႏွင့္ မဏိပူရျပည္နယ္တို႔ ဆက္စပ္လ်က္ရွိသည္။ ျမန္နိုင္ငံ၏  ေျမာက္ဘက္တြင္ တိဗက္ႏွင့္ အေရွ႕ေျမာက္ဘက္တြင္ တ႐ုတ္ျပည္၏ ယြင္နန္ျပည္နယ္  တည္ရွိသည္။ တ႐ုတ္ျမန္မာ နယ္စပ္မွာ အရွည္လ်ားဆုံးျဖစ္ၿပီး ၂၁၈၅ ကီလိုမီတာ (၁၃၅၈  မိုင္) ရွည္လ်ားသည္။ [22]ျမန္မာသည္ အေရွ႕ေတာင္ဘက္တြင္ ေလာႏွင့္ ထိုင္းနိုင္ငံတို႔ႏွင့္  ဆက္စပ္လ်က္ရွိသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ေတာင္ဘက္ႏွင့္ အေနာက္ေတာင္ဘက္တြင္  ဘဂလၤားပင္လယ္ေအာ္ႏွင့္ ကပၸလီပင္လယ္တို႔ တည္ရွိကာ ပင္လယ္ကမ္းရိုးတန္းမွာ ၁၉၃ဝ  ကီလိုမီတာ (၁၁၉၉ မိုင္) ရွည္လ်ားသည္။ ကမ္းရိုးတန္း၏အလ်ားမွာ နိုင္ငံပတ္ပတ္လည္  နယ္နိမိတ္တစ္ခုလုံး၏ သုံးပုံတစ္ပုံရွိသည္။ [22] ေျမာက္ဘက္တြင္ တ႐ုတ္နိုင္ငံ၏ ဟန္တြမ့္ရိုးမေတာင္တန္းျဖင့္ ထိစပ္လ်က္ရွိသည္။  ကခ်င္ျပည္နယ္ရွိခါကာဘိုရာဇီေတာင္ထိပ္သည္ ၅၈၈၁ မီတာ (၁၉၂၉၅ ေပ) ျမင့္ၿပီး  ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အျမင့္ဆုံးေတာင္ထိပ္ျဖစ္သည္။[28] ျမန္မာနိုင္ငံတြင္  ဟိမဝႏၲာေတာင္မႀကီး၏ ေျမာက္မွ ေတာင္သို႔ ျဖာဆင္းလာေသာ  ေတာင္တန္းႀကီးသုံးခုရွိရာယင္းတို႔မွာ ရခိုင္ရိုးမ၊ ပဲခူးရိုးမႏွင့္  ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္တို႔ျဖစ္ၾကေလသည္။[29] ဤေတာင္တန္းႀကီးမ်ားက  ျမစ္ႀကီးသုံးသြယ္ျဖစ္ေသာဧရာဝတီျမစ္၊  သံလြင္ျမစ္ႏွင့္ စစ္ေတာင္းျမစ္တို႔ကိုပိုင္းျခားထားသည္။[27] ဧရာဝတီျမစ္သည္ ျမန္မာ့  အရွည္ဆုံးျမစ္ျဖစ္ၿပီး ၂၁၇ဝ ကီလိုမီတာ (၁၃၄၈ မိုင္‌)  နီးပါးရွည္လ်ားၿပီး မုတၱမပင္လယ္ေကြ႕အတြင္းသို႔ စီးဝင္သြားသည္။  ေတာင္စဥ္ေတာင္တန္းႀကီးအၾကားတြင္ ေျမဩဇာေကာင္းမြန္ေသာ လြင္ျပင္က်ယ္ႀကီးမ်ား  တည္ရွိေလသည္။[29] ျမန္မာနိုင္ငံ၏ လူဦးေရအမ်ားစုမွာ ရခိုင္ရိုးမေတာင္တန္းႏွင့္  ရွမ္းကုန္းျပင္ျမင့္ၾကားတြင္ ရွိသည့္ ဧရာဝတီဝွမ္းတေလၽွာက္ ေနထိုင္ၾကသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံသည္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ဥတၱရယဥ္စြန္းတန္းႏွင့္ အီေကြတာအၾကားတြင္  က်ေရာက္တည္ရွိသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံသည္ အာရွေဒသ၏ မွတ္သုံရပ္ဝန္းေဒသတြင္  က်ေရာက္ၿပီး ၄င္း၏ ကမ္းရိုးတန္းေဒသမ်ားရရွိေသာ မိုးေရခ်ိန္မွာ ႏွစ္စဥ္ ၅ဝဝဝ မမ (၁၉၇  လက္မ) ရွိသည္။ ျမစ္ဝက်န္း?ေပၚေဒသတြင္ ႏွစ္စဥ္မိုးေရခ်ိန္မွာ ၂၅ဝဝ မမ (၉၈ လက္မ)  ျဖစ္ၿပီး၊ ျမန္မာနိုင္ငံအလယ္ပိုင္းတြင္ တည္ရွိေသာ မိုးနည္းရပ္ဝန္းေဒသတြင္  ႏွစ္စဥ္မိုးေရခ်ိန္  ၁၀၀၀ မမ (၃၉ လက္မ) ထက္နည္းေလသည္။ ေျမာက္ဘက္ေဒသမ်ားသည္  အေအးဆုံးျဖစ္ၿပီး ပ်မ္းမၽွအပူအခ်ိန္ ၂၁ ဒီဂရီစင္တီဂရိတ္ (၇၀ ဒီဂရီ ဖာရင္ဟိုက္)  ရွိေလသည္။ ကမ္းရိုးတန္းႏွင့္ ျမစ္ကၽြန္းေပၚေဒသမ်ား၏ ပ်မ္းမၽွအပူခ်ိန္မွာ ပ်မ္းမၽွ ၃၂  ဒီဂရီစင္တီဂရိတ္ (၉ဝ ဒီဂရီဖာရင္ဟိုက္) ရွိေလသည္။[27] ျမန္မာနိုင္ငံ၏ စီးပြားေရးတိုးတက္မွုႏွုန္းေႏွးေကြးျခင္းသည္ ၄င္း၏ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ႏွင့္  ေဂဟစနစ္တို႔အား ထိန္းသိမ္းေပးရာေရာက္ခဲ့သည္။[30] သစ္ေတာအုပ္ႀကီးမ်ား  ထူထပ္သိပ္သည္းသည့္ အျမဲစိမ္းသစ္ေတာမ်ားႏွင့္ ကၽြန္းေတာႀကီးမ်ားသည္  ေအာက္ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ၄၉ ရာခိုင္ႏွုန္း ‌ေက်ာ္ေသာ ဧရိယာကို ဖုံးလႊမ္းလ်က္ရွိသည္။  ဤေဒသတြင္ အေလ့က်ေပါက္ေရာက္ေသာ အပင္မ်ားတြင္ ၾကက္ေပါင္ေစးပင္၊ ရွားပင္၊  ပ်ဥ္းကတိုးပင္၊ လမုေတာ၊ အုန္းပင္ႏွင့္ ကြမ္းသီးပင္မ်ား ပါဝင္ေလသည္။  ေျမာက္ဘက္ကုန္းျမင့္ေဒသမ်ားတြင္ ဝက္သစ္ခ်ပင္၊  ထင္းရွူးပင္၊ဇလပ္ပင္မ်ိဳးစုံတို႔ေပါက္ေရာက္ၾကသည္။ ကမ္းရိုးတန္း တစ္ေလၽွာက္တြင္လည္း  အပူပိုင္းေဒသသစ္သီးဝလံမ်ိဳးစုံေပါက္ေရာက္ၾကသည္။[30] မိုးနည္းရပ္ဝန္းေဒသတြင္  မူအပင္မ်ားမွာ ၾကဲၿပီးလွီၾကသည္။ ေတာင္တြင္းသားရဲတိရစၧာန္မ်ားအနက္က်ားႏွင့္ က်ားသစ္တို႔သည္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္  ေတြ႕ရတတ္ေလ့ရွိသည္။ အထက္ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ႀကံ့၊ ကၽြဲရိုင္း၊ ေတာဝက္၊ သမင္၊  ဒရယ္ႏွင့္ဆင္မ်ားကို ေတြ႕နိုင္ၿပီး ဆင္မ်ားကို ယဥ္ေအာင္ေမြးယူ၍ သစ္လုပ္ငန္းမ်ားတြင္  ခိုင္းေစအသုံးခ်ၾကသည္။ ေသးငယ္ေသာ နို႔တိုက္သတၱဝါမ်ားမွာလည္း  ေပါမ်ားလွၿပီးေမ်ာက္လႊဲေက်ာ္ႏွင့္ ေမ်ာက္မ်ားမွအစရွူးပ်ံႏွင့္  ႀကံ့သူေတာ္မ်ားအဆုံးေတြ႕ျမင္ရသည္။ ငွက္မ်ိဳးစုစုေပါင္း ၈၀၀ ေက်ာ္ခန႔္တြင္ၾကက္တူေရြး၊  ရစ္၊ ဥေဒါင္း၊ က်ီးကန္း၊ ငဟစ္ႏွင့္ စပါးခင္းငွက္မ်ား ပါဝင္ပါသည္။  တြားသြားသတၱဝါတြင္မူမိေခ်ာင္း၊ ေတာက္တဲ့၊ ‌ေႁမြေဟာက္၊ စပါးႀကီးေႁမြႏွင့္ လိပ္တို႔ကို  ပါေတြ႕ရွိနိုင္သည္။ ေရခ်ိဳငါးမ်ိဳးစုေပါင္းရာႏွင့္ ခ်ီ၍ ေတြ႕ျမင္ရၿပီးလြန္စြာမွ  ေပါမ်ားကာအေရးအပါသည့္ အစာအဟာရ ရင္းျမစ္လည္း ျဖစ္သည္။[31] စီးပြားေရး နိုင္ငံျခားခရီးသည္မ်ား  ဝယ္ယူနိုင္ရန္ မႏၲေလးရွိ  souvenir ဆိုင္အခ်ိဳ႕တြင္  တင္ထားသည့္  ပိုးဖ်င္အကၤ်ီမ်ား ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ကမၻာေပၚတြင္ အဆင္းရဲဆုံးနိုင္ငံမ်ားစာရင္းဝင္ နိုင္ငံတစ္ခုျဖစ္သည္။  ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာစီးပြားဆုတ္ယုတ္မွု၊ စီမံခန႔္ခြဲမွု မွားယြင္းျခင္းႏွင့္ စီးပြားေရးအရ၊  နိုင္ငံေရးအရ တားဆီးပိတ္ဆို႔မွုဒဏ္ ခံေနရသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ဂ်ီဒီပီတိုးတက္ႏွုန္း (GDP)  မွာ ႏွစ္စဥ္ ၂.၉ ရာခိုင္းႏွုန္းသာရွိသည္။[22] မဟာမဲေခါင္ျမစ္ဝွမ္း ေဒသခြဲနိုင္ငံမ်ားတြင္  တိုးတက္မွု အနိမ့္ဆုံးျဖစ္သည္။ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္တြင္ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီအစိုးရကို ဖြဲ႕စည္းၿပီးေနာက္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ဦးႏုသည္  ျမန္မာနိုင္ငံကို သာယာဝေျပာသည့္ ျပည္ေတာ္သာနိုင္ငံေတာ္အျဖစ္ ထူေထာင္ရန္  အားထုတ္ခဲ့သည္။ ဦးႏု အစိုးရသည္ ႏွစ္ႏွစ္တာ စီးပြားေရးဖြံ့ၿဖိဳးမွုစီမံကိန္းကို  ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေသာ္လည္း မေအာင္ျမင္ခဲ့ေခ်။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေနဝင္းဦးေဆာင္သည့္  စစ္အစိုးရက ၁၉၆၂ ခုႏွစ္တြင္ အာဏာသိမ္းယူအၿပီးတြင္ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္လမ္းစဥ္စနစ္ကို  အေကာင္အထည္ေဖာ္ခဲ့သည္။[32]လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္းမွလြဲ၍  စက္မွုလက္မွုက႑အားလုံးကို ျပည္သူပိုင္သိမ္းခဲ့သည္။ ၁၉၈၉ ခုႏွစ္တြင္ အစိုးရသည္  စီးပြားေရးခ်ဳပ္ကိုင္မွုမ်ားကို ‌ေလၽွာ့ခ်ခဲ့သည္။ ပုဂၢလိကပိုင္ လုပ္ငန္းမ်ားအား အတင့္အသင့္  တိုးခ်ဲ႕ခြင့္၊ နိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမႇုပ္ႏွံမွု ခြင့္ျပဳခဲ့ေသာေၾကာင့္ နိုင္ငံအတြက္ လိုအပ္ေနသည့္  နိုင္ငံျခားဝင္ေငြမ်ား ရရွိခဲ့သည္။ [33] သို႔ေသာ္လည္း အျမတ္စြန္းမ်ားေသာ  ေက်ာက္မ်က္ရတနာ၊ ေရနံႏွင့္ သစ္လုပ္ငန္းကိုမူ ဆက္လက္၍ တင္းက်ပ္စြာ  ထိန္းခ်ဳပ္ထားဆဲျဖစ္သည္။ နိုင္ငံျခားကုမၸဏီမ်ားမွာ  ျမန္မာ့သယံဇာတမ်ားအားထုတ္လုပ္နိုင္ရန္ အစိုးရႏွင့္ အက်ိဳးတူဖက္စပ္လုပ္ငန္းမ်ား  ထူေထာင္ကာဝင္ေရာက္ေနရာယူၾကသည္။ ‌အင္းေလးကန္ရွိ ေရေပၚ​​ ေဈး။ ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ၁၉၈၇ ခုႏွစ္တြင္ ဖြံ့ၿဖိဳးမွုအနည္းဆုံးတိုင္းျပည္မ်ားစာရင္းတြင္  ထည့္သြင္းျခင္းခံခဲ့ရသည္။[34] ၁၉၉၂ ခုႏွစ္မွစ၍ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မွူးႀကီးသန္းေရႊ  နိုင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲျဖစ္လာၿပီး ေနာက္တြင္ ကမၻာလွည့္ခရီးသြားလုပ္ငန္းကို  အားေပးခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ႏွစ္စဥ္ကမၻာလွည့္ခရီးသည္ သြားေရာက္လည္ပတ္မွုမွာ ဦးေရ  ၇၅ဝ,ဝဝဝ ပင္ မျပည့္ပါ။ မၾကာမီႏွစ္မ်ားက တ႐ုတ္ႏွင့္အိႏၵိယနိုင္ငံတို႔သည္  စီးပြားေရးအက်ိဳးအတြက္ငွာ စစ္အစိုးရႏွင့္ဆက္ႏြယ္မွုမ်ားကို  အားျဖည့္ရန္ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ အေမရိကန္၊ အီးယူႏွင့္ ကေနဒါနိုင္ငံတို႔က  ရင္းႏွီးျမႇုပ္ႏွံမွုႏွင့္ ကုန္သြယ္ေရးပိတ္ပင္မွုမ်ားကို ခ်မွတ္လာၾကသည္။  အဓိကနိုင္ငံျခားရင္းႏွီးျမႇုပ္ႏွံမွာ တ႐ုတ္၊ စင္ကာပူ၊ ေတာင္ကိုရီးယား၊ အိႏၵိယႏွင့္  ထိုင္းတို႔မွျဖစ္သည္။[35] ၿဗိတိသၽွကိုလိုနီေခတ္တြင္ ျမန္မာနိုင္ငံသည္ အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္  အခ်မ္းသာဆုံးနိုင္ငံျဖစ္ခဲ့သည္။။[36] ထစ္ခ်ိန္က ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ကမၻာတြင္ ဆန္တင္ပို႔မွု  အမ်ားဆုံးနိုင္ငံျဖစ္ခဲ့သည္။ ၿဗိတိသၽွတို႔ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္အခါက ေရနံကို ဘီအိုစီကုမၸဏီမွတစ္ဆင့္  တင္ပို႔ေရာင္းခ်ခဲ့သည္။ ျမန္မာျပည္အေနႏွင့္ လူအားအရင္းအျမစ္ႏွင့္  သဘာဝသယံဇာတမ်ားကို ပါ ပိုင္ဆိုင္ခဲ့သည္။ ကမၻာေပၚရွိ ကၽြန္းသစ္ ၇၀ ရာခိုင္ႏွုန္းကို  ျမန္မာနိုင္ငံမွ ထုတ္လုပ္ခဲ့ၿပီး ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ စာတတ္ေျမာက္သည့္ လူဦးေရမွာလည္း  ျမင့္မားလွသည္။[36] ထိုအခ်ိန္က ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ဖြံ့ၿဖိဳးတိုးတက္မွုလမ္းေၾကာင္းသို႔  အရွိန္အဟုန္ျဖင့္ ဦးတည္ေလၽွာက္လွမ္းလ်က္ရွိခဲ့သည္ဟု အမ်ားက  ယုံၾကည္လက္ခံခဲ့ၾကသည္။ ယေန႔ျမန္မာနိုင္ငံသည္ အ​ေျခခံ အေဆာက္အအုံ လုံေလာက္မွု မရွိေသးေပ။ ကုန္စည္မ်ားကို  ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းတစ္ေလၽွာက္ႏွင့္ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္မွတစ္ဆင့္  ေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားၾကၿပီး နယ္စပ္လမ္းေၾကာင္းမွပင္ တရားမဝင္မူးယစ္ေဆးဝါးမ်ားအား  ျပည္ပသို႔ ေမွာင္ခိုတင္ပို႔ၾကသည္။ ရထားသံလမ္းမ်ားမွာလည္း ေဟာင္းႏြမ္း၊  ေဆြးေျမ့လ်က္ရွိၿပီး ၁၉၉၀ ခုႏွစ္တြင္ စတင္တည္ေဆာက္ခဲ့ခ်ိန္မွစ၍ မြန္းမံျပင္တင္မွု  မရွိသေလာက္ပင္ ျဖစ္သည္။ [37]အေဝးေျပးလမ္းမႀကီးမ်ားမွာလည္း ၿမိဳ႕ႀကီးမ်ားမွလြဲ၍  ေသခ်ာခင္းထားျခင္းမရွိေခ်။ ရန္ကုန္အပါအဝင္ နိုင္ငံတစ္ဝန္းလုံးတြင္ လၽွပ္စစ္မီး  ျပတ္ေတာက္လ်က္ရွိသည္။ [37] ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ကမၻာတြင္ ဘိန္းထုတ္လုပ္မွု  ဒုတိယအျမင့္ဆုံး နိုင္ငံျဖစ္ၿပီး၊ ကမၻာ့ထုတ္လုပ္မွု၏ ၈ ရာခိုင္ႏွုန္းမွာ ျမန္မာနိုင္ငံမွျဖစ္ၿပီး  အမ္ဖက္တမင္း စိတ္ႂကြေဆးျပား အပါအဝင္မူးယစ္ေဆးဝါးအဓိက ျမစ္ဖ်ားခံရာလည္း  ျဖစ္သည္။[38] အျခားစီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရး  ထြက္ကုန္ပစၥည္းမ်ား၊ ယကၠန္းႏွင့္ အထည္အလိပ္၊ သစ္ထုတ္လုပ္ေရး၊  ေဆာက္လုပ္ေရးပစၥည္းမ်ား၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာႏွင့္ သတၱဳတူးေဖာ္ေရး၊ ေရနံႏွင့္  သဘာဝဓာတ္ေငြ႕လုပ္ငန္းမ်ား ပါဝင္သည္။ အဓိကက်ေသာ စိုက္ပ်ိဳးေရးထြက္ကုန္မွာ ဆန္စပါး ျဖစ္ၿပီး နိုင္ငံ၏ စိုက္ပ်ိဳးေျမစုစုေပါင္း၏  ၆၀ ရာခိုင္ႏွုန္းခန႔္တြင္ စိုက္ပ်ိဳးသည္။ ဆန္စပါးသည္ စုစုေပါင္းသီးႏွံထုတ္လုပ္မွု  အေလးခ်ိန္အားျဖင့္ ၉၇ ရာခိုင္ႏွုန္းခန႔္ရွိသည္။ ၁၉၆၆ ႏွင့္ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္အတြင္း  အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ဆန္စပါးသုေတသနဌာနႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွုအရ  ေခတ္မီဆန္မ်ိဳးရင္းေပါင္း ၅၂ မ်ိဳးအား ျဖန႔္ျဖဴးခဲ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဆန္စပါးထုတ္လုပ္မွုကို  ၁၉၈၇ ခုႏွစ္တြင္ တန္ခ်ိန္ ၁၄ သန္းႏွင့္ ၁၉၉၆ ခုႏွစ္တြင္ ေခတ္မီမ်ိဳးစပါးမ်ားကို နိုင္ငံ၏  ထက္ဝက္ရွိ လယ္ကြင္းမ်ားစီသို႔ ျဖန႔္က်က္စိုက္ပ်ိဳးနိုင္ခဲ့ၿပီး ေရသြင္းစိုက္ပ်ိဳးေျမ၏ ၉၈  ရာခိုင္ႏွုန္းထိစိုက္ပ်ိဳးနိုင္ခဲ့သည္။[39] ျမန္မာ့စီးပြားေရးက႑တြင္ ေခတ္မွီနည္းပညာ  ကၽြမ္းက်င္သူ ပညာတတ္လုပ္သားအင္အားခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္းမွာ ႀကီးထြားလ်က္ရွိသည့္  ျပႆနာတစ္ရပ္ျဖစ္သည္။[40] လူဦးေရပ်ံ႕ႏွံ႔ေနထိုင္မႈ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္း  ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းေဈး  မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္မွ  တိုက္ခန္း။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၏  လူဦးေရအမ်ားစုသည္    လူေနထူထပ္သည့္ တိုက္ခန္းမ်ားတြင္  ေနထိုင္ၾကသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ လူဦးေရသည္ သန္း ၄၀ မွ ၅၅  သန္းခန႔္ရွိသည္‌။[41] လက္ရွိလူဦးေရစစ္တမ္းမွာ ခန႔္မွန္းေျခမၽွသာျဖစ္သည္။  အဘယ္ေၾကာင့္ ဆိုေသာ္ စစ္အစိုးရ၏  ျပည္ထဲေရးႏွင့္သာသနာေရးဝန္ႀကီးဌာနမွ ၁၉၈၃ ခုႏွစ္တြင္ ေကာက္ယူခဲ့သည့္  မၿပီးျပည့္စုံေသာ စစ္တမ္းေပၚတြင္ အေျခခံထား ေသာေၾကာင့္  ျဖစ္သည္။[42] ၁၉၃ဝ ခုႏွစ္မွစ၍ တိက်ခိုင္လုံေသာ ျပည္လုံး‌ႂကြတ္စစ္တမ္း  ‌ေကာက္ယူခဲ့ျခင္း မရွိေခ်။ ထိုင္းနိုင္ငံတြင္ ေရႊ႕ေျပာင္းအလုပ္သမား ၈၀ ရာခိုင္ႏွုန္းမွာ  ျမန္မာနိုင္ငံမွျဖစ္သည္။[43] ျမန္မာနိုင္ငံ၏ လူဦးေရသိပ္သည္းႏွုန္းမွာ  တစ္စတုရန္းကီလိုမီတာလၽွင္ ၇၅ ရာခိုင္ႏွုန္းျဖစ္ၿပီး အေရွ႕ေတာင္အာရွတြင္  လူဦးေရထူထပ္မွု  အနည္းဆုံးနိုင္ငံတစ္ခုျဖစ္သည္အိႏၵိယျမန္မာနယ္စပ္၊  ဘဂၤလားေဒရွ္ျမန္မာနယ္စပ္ႏွင့္ ထိုင္းျမန္မာနယ္စပ္မ်ားတစ္ေလၽွာက္တြင္  ဒုကၡသည္စခန္းမ်ားရွိေနၿပီး ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာမွာလည္း မေလးရွားနိုင္ငံတြင္ ရွိေလသည္။  ေလၽွာ့​ေလၽွာ့ေပါ့ေပါ့ တြက္သည္ဆိုဦးေတာ့ တိုင္းတပါးေရာက္ ျမန္မာဒုကၡသည္ဦးေရ  ၂၉၅,၈ဝဝ ေက်ာ္ရွိနိုင္သည္ဟု ခန႔္မွန္းရၿပီး၊ အမ်ားစုမွာ ရိုဟင္ဂ်ာ၊ ကရင္ႏွင့္  ကရင္နီမ်ားျဖစ္ၾကေလသည္။[44] ျမန္မာနိုင္ငံရွိ လူမ်ိဳးႏြယ္စုမ်ားမွာ မ်ားစြာကြဲျပားျခားနားၾကသည္။ အစိုးရက လူမ်ိဳးေပါင္း  ၁၃၅ မ်ိဳးအား တရားဝင္ အသိအမွတ္ျပဳထားေသာ္လည္း လက္ေတြ႕မွာမူ အနည္းဆုံး ၁၀၈  မ်ိဳးရွိနိုင္သည္ဟု ခန႔္မွန္းရသည္။ [45] ဗမာလူမ်ိဳးသည္ လူဦးေရ၏ ၆၈ ရာခိုင္ႏွုန္းရွိသည္။  ၁၀ရာခိုင္ႏွုန္းသည္ရွမ္းလူမ်ိဳးျဖစ္ၿပီ၊ ကရင္သည္ ၇ ရာခိုင္ႏွုန္းရွိသည္။[46] ရခိုင္လူမ်ိဳးသည္  ၄ ရာခိုင္ႏွုန္းရွိသည္။ ပင္လယ္ရပ္ျခား တ႐ုတ္လူမ်ိဳးမွာ ၃ ရာခိုင္ႏွုန္းနီးပါးရွိသည္။[47] [46] မြန္လူမ်ိဳးမ်ားမွာ ၂ ရာခိုင္ႏွုန္းရွိသည္‌။[46]က်န္မ်ိဳးႏြယ္စုမ်ားမွာ ကခ်င္လူမ်ိဳး၊ ခ်င္း၊  ကုလားႏွင့္ အျခားေသာ လူနည္းစုအုပ္စုမ်ားျဖစ္ၾကသည္။[46] ျမန္မာျပည္ရွိ  တိုင္းရင္းသားမ်ားအနက္  လူမ်ိဳးတမ်ိဳးျဖစ္သည့္ပေဒါ င္လူမ်ိဳး မိန္းကေလး။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အဓိကအားျဖင့္ ဘာသာစကားအုပ္စုႀကီး ေလးမ်ိဳးရွိသည္။[48] ၎တို႔မွာ  တ႐ုတ္-တိဗက္၊ ဩစႀတိဳနီးရွန္း၊ တိုင္းကဒိုင္ႏွင့္ အင္ဒို-ဥေရာပတို႔ျဖစ္ၾကသည္‌။[49] တ႐ုတ္- တီဗက္သည္ အက်ယ္ပ်ံ႕ဆုံးအသုံးျပဳေသာ ဘာသာစကားျဖစ္သည္။ ယင္းတြင္ ဗမာ၊ ကရင္၊  ကခ်င္၊ ခ်င္းႏွင့္တ႐ုတ္ဘာသာမ်ား ပါဝင္သည္။ တိုင္-ကဒိုင္ဘာသာတြင္  အဓိကမွာ ရွမ္းဘာသာျဖစ္သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အဓိကေျပာဆိုသည့္  ဩစႀတိဳနီးရွန္းစကားမွာ မြန္ဘာသာျဖစ္သည္။ အဓိကက်ေသာ အင္ဒို- ဥေရာပဘာသာစကားႏွစ္မ်ိဳးမွာ ဗုဒၶဘာသာ  စာေပသုံးပါဠိဘာသာႏွင့္အဂၤလိပ္ဘာသာတို႔ျဖစ္သည္။ ယူနက္စ္စကို (UNESCO) စာရင္းအင္းဌာန၏ ထုတ္ျပန္ခ်က္အရ ျမန္မာနိုင္ငံ၏  တရားဝင္စာတတ္ေျမာက္ႏွုန္းမွာ ၂၀၀၀ ျပည့္ႏွစ္က ၈၉.၉  ရာခိုင္ႏွုန္းျဖစ္သည္။[50] ျမန္မာနိုင္ငံသည္ သမိုင္းအစဥ္အဆက္ကတည္းက  စာတတ္ေျမာက္ႏႈန္း ျမင့္မားခဲ့သည္။  သို႔ေသာ္ ကုလသမဂၢ၏ဖြံ့ၿဖိဳးမွုအနိမ့္ဆုံးနိုင္ငံစာရင္းဝင္နိုင္ၿပီး ကူညီေထာက္ပံ့မႈမ်ား  ရရွိနိုင္ရန္အတြက္ စစ္အစိုးရက ၁၉၈၇ခုႏွစ္ စာတတ္ေျမာက္ႏွုန္းကို ၇၈.၆ ရာခိုင္ႏွုန္းမွ ၁၈.၇  ရာခိုင္ႏွုန္းသို႔ ေလၽွာ့ခ်ခဲ့သည္။[51]သို႔ေသာ္အေမရိကန္အစိုးရ၏ နိုင္ငံျခားေရးဌာနကမူ  အလုပ္ျဖစ္ရန္ စာတတ္ေျမာက္ႏႈန္းကို ၃၀ ရာခိုင္ႏွုန္းဟု ခန႔္မွန္းထားသည္။[46] ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ထြန္းကားေသာ ဗုဒၶဘာသာမွာ ေဒသခံတိုင္းရင္းသားယုံၾကည္မွုမ်ားႏွင့္  ေရာႁပြမ္း ေနသည့္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာျဖစ္သည္။ စစ္အစိုးရ၏ ထုတ္ျပန္ခ်က္အရ ၈၉  ရာခိုင္ႏွုန္းေသာ လူဦးေရက ကိုးကြယ္ယုံၾကည္ၾကၿပီး အထူးသျဖင့္ ဗမာ၊ ရခိုင္၊ ရွမ္း၊ မြန္ႏွင့္  တ႐ုတ္လူမ်ိဳးအမ်ားစုျဖစ္ၾကသည္။ ခရစ္ယာန္ဘာသာကို ၄ ရာခိုင္ႏွုန္းေသာ လူဦးေရက  ကိုးကြယ္ၿပီး အထူးသျဖင့္ ကခ်င္၊ ခ်င္းႏွင့္ ကရင္အျပင္ သာသနာျပဳလုပ္ငန္းမ်ား  ထြန္းကားခဲ့သည့္ ေဒသအသီးသီးရွိ ဥေရာပ- အာရွမ်ိဳးႏြယ္စုမ်ားျဖစ္သည္။[22]ျမန္မာနိုင္ငံ၏  ခရစ္ယာန္ဘာသာဝင္မ်ားအနက္ ငါးပုံေလးပုံမွာ ပရိုတက္စတင့္မ်ား (Protestants)  ျဖစ္ၾကၿပီး အဓိကအားျဖင့္ ျမန္မာႏွစ္ျခင္းကြန္ဗင္ရွင္းအသင္းဝင္ ႏွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္မ်ား  ျဖစ္ၾကသည္။ က်န္သူမ်ားမွာ ရိုမန္ကက္သလစ္ဘာသာဝင္ (Roman Catholics)  မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ လူဦးေရ၏ ၄ ရာခိုင္ႏွုန္းမွာ အစၥလာမ္ဘာသာကို ကိုးကြယ္ၾကၿပီး အမ်ားစုမွာ  ဆြန္နီမ်ားျဖစ္သည္။ အစၥလာမ္ဘာသာဝင္တို႔တြင္ အိႏၵိယကုလားတိုင္းရင္းသား၊ အိႏၵိယ -ျမန္မာ၊ ပါရွန္း၊ အာရပ္၊ ပန္းေသးႏွင့္ ကမန္မ်ား ပါဝင္ၾကသည္။ မူဆလင္ႏွင့္  ခရစ္ယာန္တို႔သည္ လူမႈေရးအရ ေဘးထြက္ေနၾကၿပီးက်ယ္ျပန႔္စြာခြဲျခားထား  ျခင္းခံရသည္။[52][53][54] ဟိႏၵဴ ဘာသာကို ကိုးကြယ္သူ အနည္းငယ္မၽွသာ ရွိသည္။ ယဥ္ေက်းမွဳ မႏၲေလးၿမိဳ႕၏မဟာမုနိေဇ တိတြင္ ေတြ႕ရသည့္  နားသမဂၤလာပြဲ။  ထိုမဂၤလာပြဲမွာ ျ မန္မာ့ယဥ္ေက်းမွုတြင္  မိန္းမငယ္ လူလား​​​​ ေျမာက္ေၾကာင္း  အသိအမွတ္ျပဳသည့္  အစဥ္အလာ  တရပ္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ႂကြျပားျခားနားသည့္ ေဒသခံရိုးရာယဥ္ေက်းမွုမ်ားစြာ ရွိေသာ္လည္း  အဓိကပင္တိုင္မွာဗုဒၶဘာသာႏွင့္ ဗမာယဥ္ေက်းမွုသာျဖစ္သည္‌ ဗမာ့ယဥ္ေက်းမွုသည္လည္း  အိမ္နီးခ်င္းနိုင္ငံ၏ယဥ္ေက်းမႈမ်ားက လႊမ္းမိုး ေလသည္။ ဤသည္ကို  ယင္း၏ဘာသာစကား၊အစားအေသာက္၊ ဂီတ၊ ပန္တ်ာႏွင့္ ျပဇာတ္တို႔က  သက္ေသထူလ်က္ရွိသည္။ အႏုပညာတြင္ အထူးသျဖင့္ စာေပကို ျမန္မာ့ဟန္ဝင္ေနေသာ  ေထရဝါဒ ဗုဒၶဘာသာက လႊမ္းမိုးလ်က္ရွိသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ ေမာ္ကြန္းတစ္ရပ္အျဖစ္  ယူဆထားေသာ ရာမဇာတ္ေတာ္ႀကီး မွာ ရမၼာရန မူရင္းမွ ကူးယူထားျခင္းျဖစ္ၿပီး ထိုင္း၊ မြန္၊  အိႏၵယမူမ်ား လႊမ္းမိုးျခင္းကို  ေကာင္းစြာခံထားရသည္။[55]ဗုဒၶဘာသာႏွင့္ နတ္ကိုးကြယ္မွုတို႔ ေရာေထြးလ်က္ရွိၿပီး  နတ္ကိုးကြယ္မွုတြင္ ၃၇ မင္းအနက္ တစ္ပါးပါးကို ခမ္းနားႀကီးက်ယ္စြာ  ပူေဇာ္ပသၾကေလ့ရွိသည္။[56][57] ရိုးရာဓေလ့ထြန္းကားေသာ ျမန္မာ့ရြာတစ္ရြာတြင္ ရြာဦးဘုန္းေတာ္ႀကီး‌ေက်ာင္းမွာ  ေက်းရြာယဥ္းေက်းမွုဘဝ၏ ဗဟိုခ်က္ျဖစ္သည္။[58] ဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ားအား  ဘာသာဝင္မ်ားက ရိုေသေလးစားၿပီး ပစၥည္းေလးပါးကို ေထာက္ပံ့ၾကသည္။  အရြယ္ေရာက္လာသည့္ေယာက္်ားကေလးတစ္ေယာက္၏ ဘဝတြင္ ရွင္ျပဳျခင္းမဂၤလာမွာ  အလြန္အေရးပါသည့္ အခမ္းအနားတစ္ခုျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာမိသားစုတိုင္းမွ  ေယာက္်ားကေလး မွန္သမၽွသည္ အသက္ ၂၀ မတိုင္မီ ကိုရင္အျဖစ္လည္းေကာင္း၊ အသက္  ၂၀ ျပည့္လၽွင္ရဟန္းအျဖစ္လည္ ေတာင္းခံယူၾကရသည္။ အနည္းဆုံး  တစ္ပတ္ခန႔္ၾကာျမင့္ေလ့ရွိတတ္သည္။ မိန္းကေလးမ်ားမွာမူ နားထြင္းနားသျခင္း မဂၤလာကို  ခံယူၾကရသည္။[58] ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမွုကို အဓိကျမင္ေတြ႕ရသည့္ ေနရာမွာ  ေက်းရြာမ်ားတြင္ ႏွစ္လုံးေပါက္က်င္းပေလ့ရွိသည့္ ဘုရားပြဲမ်ားတြင္ျဖစ္သည္[59] [60] ရြာမ်ားတြင္ ရြာေစာင့္နတ္မ်ားရွိၾကၿပီး ျမန္မာ့လူေနမွုဘဝတြင္ အယူသည္းျခင္းႏွင့္  ပိတ္ပင္တားျမစ္ျခင္းမ်ားမွာလည္း မနည္းေပ။ အရမပူရၿမိဳ႕၏  မဟာဂႏၶ႐ုံေက်ာင္းတြင္  ကိုရင္မ်ားသည္  သပိတ္ႏွင့္  ဆြမ္းခံခ်သည္။ ၿဗိတိသၽွကိုလိုနီအုပ္ခ်ဳပ္မွုေအာက္တြင္ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမွုအတြင္းသို႔  အေနာက္တိုင္းဓေလ့မ်ား စတင္ဝင္ေရာက္လာခဲ့သည္။ ျမန္မာ့ပညာေရးစနစ္ကို ၿဗိတိသၽွ  ပုံစံအတိုင္း ပုံတူကူးယူထားသည္။ရန္ကုန္ကဲ့သို႔ေသာ ၿမိဳ႕မ်ားတြင္  ကိုလိုနီပိုင္ဗိသုကာပုံစံမ်ား  လႊမ္းမိုးေနသသည္ကိုေတႊ႕ရွိရသည္။[61]တိုင္းရင္းသားမ်ိဳးႏြယ္စုမ်ားအနက္ခရစ္ယာန္ယုံၾက ည္ကိုးကြယ္မွုကို အေရွ႕ေတာင္ေဒသရွိကရင္မ်ားတြင္လည္း ေကာင္း၊ ေျမာက္ဘက္အရပ္ႏွင့္  အေနာက္ေျမာက္ေဒသ၌ ကခ်င္လူမ်ိဳးႏွင့္ခ်င္းတိုင္းရင္းသားမ်ားတြင္လည္း  ေကာင္းျမင္ေတြ႕နိုင္သည္။[62] ဘာသာစကား ျမန္မာဘာသာစကားသည္ ျမန္မာတို႔၏ မိခင္ဘာသာစကားႏွင့္ ႐ုံးသုံးဘာသာစကားမ်ား  ျဖစ္ၿပီး တိဗက္ႏွင့္ တ႐ုတ္ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ လည္းနီးစပ္ေလသည္။[63] [48] ျဗည္းအကၡရာ ေရးသားပုံစနစ္မွာ လျခမ္းပုံႏွင့္ စက္ဝိုင္းပုံမ်ားကို အေျခထားေသာ  မြန္အကၡရာစနစ္မွ ဆင္းသက္လာသည္။ ျမန္မာအကၡရာအေရးအသားတြင္ မြန္ပုံစံကို  အေျခခံထားၿပီးမြန္အကၡရာစနစ္သည္ ၇၀၀ ျပည့္ႏွစ္က  ေတာင္ပိုင္းျဗဟၼိအကၡရာစနစ္ေပၚတြင္ အေျခခံထားေလသည္။  ေရွးအက်ဆုံးျမန္မာအေရးအသားကို လြန္ခဲ့သည့္ ႏွစ္ ၁၀၀၀ ေက်ာ္ေလာက္က  ေတြ႕ရွိခဲ့သည္။ ဤအေရးအသားစနစ္ကို ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာ၏ က်မ္းဂမ္မ်ား  ေရးသားရာတြင္ သုံးသည္။ပါဠိစာေပေရးသားရာတြင္လည္း အသုံးျပဳသည္။ ရွမ္း၊ ကရင္ႏွင့္  ကယားစာေပမ်ား ​ေရးသားရာတြင္လည္း ျမန္မာအကၡရာမ်ားႏွင့္အတူ  သီးျခားတီထြင္ထားေသာ ျဗည္းအကၡရာမ်ား၊ အသံထြက္ျပသေကတၤမ်ားကိုလည္း  အသုံးျပဳထားသည္။[64] ျမန္မာစကားသည္ အရိုအေသျပဳသုံးႏွုန္းျခင္းႏွင့္  အသက္အရြယ္အလိုက္‌ေျပာဆိုသုံးႏွုန္းရျခင္းမ်ားပါဝင္သည္။[59]ျမန္မာလူမွုေရးစနစ္သည္  ပညာေရးကိုအေလးေပးသည္။  ေက်းရြာမ်ားတြင္ ေလာကီပညာမ်ားကိုဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ား၌ သင္ယူၾကရသည္။  နိုင္ငံေတာ္က ဖြင့္လွစ္သည့္ အစိုးရ ေက်ာင္းမ်ားက အလယ္တန္းမ်ားႏွင့္  အထက္တန္းပညာမ်ားအား တာဝန္ယူသင္ၾကားေပးသည္။ အစားအစာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ရွိ  စားေသာက္ဆိုင္ ျမန္မာ့အစားအစာတြင္ တ႐ုတ္၊ အိႏၵိယ၊ ထိုင္းႏွင့္ အျခားလူမ်ိဳးစုမ်ား၏ လႊမ္းမိုးမွုကို  ေတြ႕ရွိနိုင္သည္။ဆန္မွာ ျမန္မာ၏  အဓိကအစားအစာျဖစ္သည္။[65] ေခါက္ဆြဲႏွင့္ ေပါင္မုန႔္တို႔ကိုလည္း  စားေသာက္သည္။[65] ဗမာ့အစားအစာတြင္ မပါမျဖစ္သည္မွာ ငါး၊ ပုစြန္၊ ငါးပိငံျပာ‌ရည္ႏွင့္  ဝက္သား၊ ဆိတ္သားမ်ား ျဖစ္သည္။ အမဲသားကိုမူ ေရွာင္ၾကသည္။ ဟင္းခ်က္ရာတြင္  မဆလာႏွင့္ င႐ုတ္သီးတို႔ကို အသုံးျပဳသည္။[66][67] ျမန္မာ့အမ်ိဳးသား  အစားအစာဟုက်ယ္ပ်ံ႕စြာ ယူဆထားသည့္မုန္႔ဟင္းခါးခ်က္ရာတြင္ ငါးခူဟင္းရည္တြင္  ကုလားပဲမွုန႔္၊ ဆန္ၾကာဆံႏွင့္ ငံျပာရည္မ်ား ေရာ၍  ခ်က္ၾကသည္။[68] အပူပိုင္း အသီးအႏွံမ်ားကို အခ်ိဳပြဲအျဖစ္ တည္ခင္းသည္။  ၿမိဳ႕ႀကီးျပႀကီးမ်ားတြင္ရွမ္းစာ၊ တ႐ုတ္စာႏွင့္ ကုလားအစားအစာမ်ားကိုပါ စုံလင္စြာ  ရရွိနိုင္သည္။ ေတးဂီတ ျမန္မာ့ေတးဂီတကို ပတ္ဝိုင္း၊ ေၾကးဝိုင္း၊ ပတၱလားႏွင့္ ေလမွုတ္တူရိယာမ်ားျဖစ္သည့္ႏွဲ၊  ႏွဲႀကီး၊ ပေလြ၊ ဝါးလက္ခုပ္ႏွင့္ ႀကိဳးတတ္တူရိယာမ်ားအား ဆိုင္းဝိုင္းေခၚသံစုံတီးဝိုင္းဖြဲ႕၍  တီးခတ္ၾကသည္။[60][58]ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမွုတြင္ ေလွပုံသဏၭာန္ ကိုယ္ထည္တြင္  ပိုးႀကိဳးသြယ္တန္းထားၿပီး လည္တိုင္တြင္ မွန္စီေရႊခ်ထားေသာ ေစာင္းေကာက္မွာ  ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကတည္းကပင္ ရွိခဲ့သည္။[69] ၁၉၅၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မွစ၍  ၿမိဳ႕ႀကီးျပႀကီးမ်ားတြင္ အေနာက္တိုင္းေတးဂီတမ်ား စတင္ေရပန္းစားလာသည္။                                                     ေစာမင္းျဖဴ